Produkty ze znakiem ChOG i ChNP: Znak tradycji

Produkt regionalny a produkt wytwarzany metodami tradycyjnymi

Kolejnym zagadnieniem łączącym się z tym tematem jest rozróżnienie produktu regionalnego od tradycyjnego. Według ustawodawcy definicja pojęcia „tradycyjny” oznacza, iż produkt posiada udokumentowanie, że jest produkowany i używany na rynku krajowym przez okres umożliwiający przekaz tradycji z pokolenia na pokolenie. Okres ten powinien wynosić co najmniej 30 lat (Rozp. PE i Rady (UE) nr 1151/2012 paragraf 3/Definicje).

Na Liście Produktów Tradycyjnych mogą znaleźć się wyroby spełniające powyższe kryteria i jedynie producenci z taką lub dłuższą tradycją mogą starać się o umieszczenie ich na liście. Lista Produktów Tradycyjnych nie jest instrumentem ochrony nazwy produktu, służy ona jedynie zwiększeniu zainteresowania konsumentów tego typu produktami. Ponadto umieszczenie produktu na liście ma na celu rozpowszechnienie informacji o istnieniu tego typu produktu w kategorii żywności tradycyjnej.

Pełna lista Produktów Tradycyjnych publikowana jest na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz w dzienniku urzędowym ministra ds. rynków rolnych.

Dokumentacja legislacyjna: ustawy i rozporządzenia

Unijne i polskie regulacje prawne dotyczące zagadnień związanych z ochroną produktów regionalnych i wytwarzanych metodami tradycyjnymi obejmują następujące akty prawne :

• Ustawa z dnia 29.01.2004 o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. Nr 33, poz. 288 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. Nr 10, poz. 68)
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 marca 2005 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis na listę produktów tradycyjnych (Dz.U. Nr 58, poz. 509)
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1898/2006 z dnia 14.12.2006 r. określające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1216/2007 z dnia 18.10.2007 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 509/2006 w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 628/2008 z dnia 2.02.2008 r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1898/2006 określające zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z 21.11.2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych.

Czy istnieje konsument produktów regionalnych?

Grupa potencjalnych nabywców produktów regionalnych jest raczej niejednolita. Jedną z grup, które mogą być zainteresowane tego typu produktami są seniorzy, którzy mogą sięgać po te produkty ze względów sentymentalnych. Spożywając tego typu produkty wracają myślą do swojego dzieciństwa i młodości oraz regionów, z których pochodzą. Jednak wysoka cena może być dla nich pewnym problemem.

Kolejną grupą zainteresowaną takimi produktami mogą być osoby w wieku 35+, dobrze usytuowane, oczekujące wyrobów wysokiej jakości, prestiżowych i za tą jakość gotowe zapłacić.

Europejski rynek produktów chronionych statusem ChNP

W Unii Europejskiej 14 państw ma zarejestrowanych w sumie 189 produktów serowarskich w europejskiej bazie danych produktów ze statusem Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP, PDO). Najwięcej zarejestrowanych produktów mają Włosi: 50 produktów (26%) Francja 45 produktów (24%), Hiszpania – 26 produktów (14%) oraz Grecja – 21 produktów (11%).

We Włoszech najbardziej znanymi serami są m.in. Gorgonzola, Grana Padano Mozzarella di Buffala, Pecorino, Provalone, Asiago lub Taleggio. Do najbardziej znanych serów francuskich z tej kategorii należą m.in.: Roquefort, Brie de Meaux, Camembert de Normandie, Cantal, Comte. W Hiszpanii najbardziej znane sery w tej kategorii to Calabres, Mahon – Menorca, Arzua-Ilioa czy Torta del Casar. Wśród serów greckich nieodzownie krolują Feta, Manouri i Kefalograviera.

Polska ma zarejestrowane trzy produkty i są to: Redykołka, Oscypek oraz Bryndza Podhalańska.

Europejski rynek produktów ze statusem Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG, PGI)

Obecnie w Unii Europejskiej ze statusem ChOG jest zarejestrowanych 45 produktów z 13 krajów. We Francji zarejestrowano 9 serów (20%), a najbardziej znanymi serami z tej kategorii są m.in. Gruyere, Raclette de Saviure, Brillant-Savarin. Na Słowacji wpisano na listę ChOG sery tj. Zázrivský korbáčik, Tekovský salámový syr, Oravský korbáčik, Slovenský oštiepok czy Slovenská bryndza. W Wielkiej Brytanii zrejestrowano 6 produktów (13%), a najbardziej znanymi pozycjami są m.in. Dorset Blue Cheese, Orkney Scottish Island Cheddar, Traditional Ayrshire Dunlop czy Yorkshire Wensleydale.

Polska ma zarejestrowane dwa produkty i są to: Ser koryciński Swojski oraz Wielkopolski ser smażony.

Można przyjąć, że produkty tradycyjne to około 2% rynku serów twardych ilościowo i ok. 3% wartościowo. Segment rozwija się bardzo powoli i głównie w określonych regionach kraju. Trudno mówić o zwiększonym zainteresowaniu tego typu wyrobami, bez większej promocji liczba klientów pozostaje na zbliżonym poziomie.

W 2013 roku zarejestrowanych w Polsce było 1097 produktów tradycyjnych, w tym 66 mleczarskich. Obecnie jest to już 1750, w tym 109 produktów tradycyjnych. Najwięcej produktów tradycyjnych zrejestrowano w województwach podkarpackim (20), małopolskim (13) i śląskim (12).

Zagraniczne produkty chronione – znane dzięki promocji

Na zachodzie Europy z roku na rok obserwuje się wzrost mody na spożywanie serów regionalnych i/lub chronionych. W wielu krajach wytwórcy produktów chronionych mają wręcz obsesję na ich punkcie. Promowane przez różne stowarzyszenia są też ściśle nadzorowane, aby wykluczyć wszelkie próby podróbek i „przejmowania” cudzej własności. W Francji, Włoszech lub Hiszpanii regionalne władze, organizacje i producenci zadbały nie tylko o ochronę lokalnych specjałów, ale także prowadzą systematyczne kampanie dotyczące tego typu produktów od lat. W wielu przypadkach są to produkty powiązane z legendami, z historią wspomnianych państw, realnych postaci historycznych, co dodaje pewnej pikanterii i budzi nieukrywane zainteresowanie. Historie te stanowią nawet część kulturowego dziedzictwa tych regionów i państw.

W marketingu tego typu produktów stosuje się przeróżne techniki, począwszy od tworzenia legend (Brie, Camembert, Roquefort, Stilton), poprzez ochronę prawną (Francja, Włochy, Hiszpania, Anglia, Grecja), narodowe uczestnictwo w różnego typu imprezach typu targi lub wystawy (Włochy, Francja, Austria), zawiązywanie stowarzyszeń i organizacji wspierających producentów (Włochy, Francja), nagrywanie filmów propagujących takie produkty, a także organizowanie kursów i degustacji lub nawet tras zwiedzania manufaktur tego typu produktów (Austria, Holandia).

W niektórych krajach pasjonaci-serowarzy poświęcają swój czas na odtworzenie receptur zaginionych gatunków sera i ich właściwą promocję w specjalistycznych punktach sprzedaży (Anglia). Promowana jest kuchnia regionalna, a w wielu materiałach poświęconych tej tematyce wspominane są poszczególne produkty, jako specjały regionu wpisujące się w kulinaria i dziedzictwo kraju (Austria, Niemcy, Hiszpania).

Sytuacja rynkowa polskich produktów regionalnych

Jak widać z załączonych danych rynek produktów tradycyjnych powoli rośnie. Nie są to jednak oszałamiające wzrosty i produkty te raczej traktowane są jak ciekawostki kulinarno-turystyczne. W Polsce tradycyjne kampanie edukacyjno-reklamowe są raczej skromne. I w zasadzie brakuje szerszej znajomości tego typu produktów wśród konsumentów.

Niemniej jednak od pewnego czasu zauważyć można, że od czasu do czasu pojawiają się degustacje – ale są one kierowane głównie do odbiorców gastronomicznych, którzy starają się je włączyć do karty dań. Produkty regionalne czasami można kupić na targach w wybranych miejscowościach lub na wyspach-stoiskach przed wejściem do głównego sklepu sieci handlowej. Należy podkreślić że czynione są próby promocji tych produktów. Organizowane są cykliczne coroczne imprezy promujące produkty tradycyjne w różnych miastach (Sandomierz, Olsztyn, Warszawa). Uczestnictwo w takich imprezach to dla miłośników serów prawdziwy raj dla podniebienia.

Ciekawa linia

Serki Marforki to sery parzone nawiązujące do bogatej tradycji Podhala i wytwarzanej tu redykołki. Pakowane po 2, 4 i 6 sztuk są żywym świadectwem popularności, która dawno przekroczyła granice regionu. Dostępne są także wersje: wędzona, biała oraz Max (200 g). Ostatnio wprowadzonym ciekawym przykładem ręcznej roboty serowarskiej jest Cieszynianka, ser ze wzorem nawiązującym do endemicznej rośliny z regionu.

Szczególnie ciekawe są Marforki w zalewie olejowo-ziołowej. Tu handlowcy mający wizję bardziej oryginalnego asortymentu, mogą wybierać. Są: Marforki ziołowo-paprykowe, ziołowo-czosnkowe, pikantne i ziołowe.

Producent: Marfor.

Producenci wyrobów tradycyjnych są w bardzo niekomfortowej sytuacji, bowiem poza wpisaniem na listę produktów tradycyjnych oraz uczestnictwem w ww. imprezach niewiele co mogą zrobić. Niska penetracja, mała skala produkcji, słaba logistyka i wspomniana regionalność nie pozwalają na szersze rozwinięcie skrzydeł zarówno na skalę krajową jak i międzynarodową. W Polsce nie ma ogólnopolskiej tradycji spożywanie tego typu produktów, tak popularnych w krajach zachodnioeuropejskich (Francja, Niemcy, Austria, Hiszpania). Konsumpcja ma charakter najczęściej regionalny lub kulinarno-turystyczny, jako ciekawostka. Trudno powtórzyć zakup, bo w sklepie w innej części kraju tego typu produktów brak. Czynnikiem zaporowym może być też cena, bowiem producenci – pasjonaci swoich produktów niejednokrotnie bardzo je sobie cenią.

Negatywną kwestią jest niemożność produkowania na masową skalę z użyciem innych niż tradycyjne technologie. Producenci ze względu na niski wolumen produkcji nie są w stanie sprostać wymaganiom sieci handlowych. Problemem są też wysokie koszty wejścia na półkę.