Higiena: Dobra praktyka produkcji mleka

Warunki hodowli bydła mlecznego

Produkcja mleka to nie tylko krowa i jej otoczenie, ale i człowiek solidnie przygotowany do wykonywania czynności związanych z udojem. Higiena rozpoczyna się od możliwie czystych i suchych legowisk. Zastosowanie ściółki pozwala na utrzymanie w czystości wymion, dzięki czemu pracy z ich myciem i czyszczeniem jest mniej oraz zmniejszy się liczba bakterii w mleku.

W wielu gospodarstwach średnia roczna wydajność krów w laktacji sięga 10 tys. kg mleka, a nawet przekracza tę granicę. Główny wpływ na tak dobre wyniki produkcyjne bydła mlecznego mają: żywienie, postęp genetyczny, a także wdrażanie nowoczesnych technologii produkcji. Nowoczesny chów bydła mlecznego powinien uwzględniać bardzo dużo czynników, a zapewnienie odpowiedniej jakości paszy, zbilansowanych dawek pokarmowych, prawidłowe zorganizowanie i pozyskiwanie mleka należą do najbardziej istotnych. Przy krowach wysokowydajnych nie można też zapomnieć o prawidłowej opiece weterynaryjnej. Zapewnienie sukcesu biznesowego w chowie bydła w dużym stopniu zależy też od posiadanego budynku inwentarskiego, w którym zwierzęta spędzają dużo czasu i gdzie odbywają się najważniejsze zabiegi na zwierzętach. Właściwy budynek inwentarski stanowi ważne ogniwo w zapewnieniu dobrostanu, a tym samym umożliwieniu zwierzętom korzystnych warunków bytowania. Przy dużej intensyfikacji produkcji korzysta się z systemu wolno stanowiskowego. Wolno stanowiskowy system utrzymania jest korzystniejszy ze względu na możliwość swobodnego poruszania się zwierząt, łatwiejszą obsługę, lepsze warunki higieniczne przy wykonywaniu czynności udojowych. System ten daje hodowcy wiele możliwości, takich jak: wydzielenie oddzielnej hali udojowej, użycie robota udojowego oraz wdrożenie systemów komputerowych ułatwiających zarządzanie stadem. Przeprowadzone badania dowodzą, że krowy, które mają możliwość wyboru pory dojenia chętniej korzystają z robota udojowego, co skutkuje zwiększeniem mleczności pojedynczej sztuki.

Jednym z problemów hodowców bydła jest choroba wymion zwana mastitis. Nie sposób wspomnieć o czynnikach minimalizujących jej wystąpienie do których należy częste sprzątanie korytarzy z odchodów – zaleca się by było to co cztery godziny, a w lecie co dwie. Legowiska dla krów powinny być suche, czyste i wygodne. Stanowiska powinny być dostosowane do wielkości zwierząt, by boks nie był zanieczyszczany gnojowicą i jego brzeg nie uciskał wymienia. Obszary miejsc wycieleniowych powinny być czyste. Dostęp do czystej wody z wystarczającą liczbą poideł (w oborach wolno stanowiskowych jedno poidło miskowe o pojemności 3 litrów dla 17 krów, a na poidło komorowe ze stałym poziomem wody przypada 20-25 sztuk bydła mlecznego). Należy myć i czyścić poidła w zależności od pory roku (w lecie codziennie). Pobyt na świeżym powietrzu uwalnia zwierzęta od mikroklimatu oraz drobnoustrojów występujących w oborze.

Żywienie bydła mlecznego

Racjonalne żywienie krów jest istotnym czynnikiem, który wpływa na właściwości fizykochemiczne mleka surowego. Polega ono na dostarczaniu zwierzętom w codziennej dawce pokarmowej odpowiedniej ilości węglowodanów, białka, tłuszczów, suchej masy oraz składników mineralno-witaminowych. Niedobór lub nadmiar składników w dawce powodują zmiany w wydajności krów, zaburzenia w rozrodzie, a także są przyczyną schorzeń metabolicznych oraz zmniejszonej odporności zwierząt. Deficyt energii jest szczególnie niebezpieczny u krów o wysokiej wydajności. Wartości graniczne wskazujące na niedobory energetyczne są zależne od wydajności mierzonej w kg mleka. Jeżeli np. wydajność krowy jest mniejsza niż 27 kg mleka, to zawartość białka poniżej 3,2% świadczy o niedoborze energii. Poza tym zbyt mało energii w paszy, przy znacznych ilościach wytwarzanego w żwaczu amoniaku, nie pozwala na jego wbudowanie w struktury bakteryjne, powodując zaburzenia w rozrodzie, uszkodzenia wątroby oraz pogorszenie parametrów mleka. W tym przypadku amoniak przenika w dużych ilościach do krwi i po przemianach w wątrobie wydalany jest w moczu i mleku, gdzie przekracza przyjęty poziom 150-250 mg/l. Nadmierna koncentracja mocznika w mleku obniża jego wartość technologiczną. Ilość tłuszczu (%) w mleku podlega największym zmianom na skutek żywienia. Zależy od podawanych pasz objętościowych, ich struktury fizycznej, a także od koncentracji i składu węglowodanów strukturalnych (włókno surowe, ADF, NDF) oraz poziomu węglowodanów łatwo fermentujących (skrobi, sacharozy i innych), z których powstają w odpowiednim stosunku kwasy octowy i propionowy. Bilansując dawkę żywieniową należy koniecznie zastosować kompleksowe mieszanki mineralno-witaminowe, dostosowane do wieku i stanu fizjologicznego zwierząt. Wynika to ze zmienności pasz objętościowych, jak i treściwych wyprodukowanych w gospodarstwach.

Podstawowymi paszami w żywieniu bydła są pasze objętościowe. To od ich jakości, wartości pokarmowej i smakowitości zależeć będzie pobranie ich przez zwierzęta, a w konsekwencji wielkość dodanej paszy treściwej, gwarantującej zbilansowanie dawki pokarmowej. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe wynika z fazy laktacji oraz stanu fizjologicznego krów. Jest to wystarczający powód do utworzenia w oborze przynajmniej 3 grup technologicznych krów, podzielonych na: krowy zasuszone, krowy do 100-120 dni laktacji oraz krowy powyżej 120. dnia laktacji. Najważniejszymi okresami decydującymi o wydajności, zdrowotności, płodności i ekonomice utrzymania krów mlecznych są zasuszenie i pierwsze 120 dni laktacji.

Dawka pokarmowa powinna zapewniać: równomierną podaż energii i białka o podobnym tempie trawienia w żwaczu, dostawę niezbędnych aminokwasów oraz pozwolić krowie na duże pobranie suchej masy, co jest możliwe, gdy krowa ma nieograniczony i stały dostęp do paszy.

Wysoko produkcyjne krowy są w stanie pobrać suchą masę paszy w ilości od 3% do 4% swojej masy ciała, a krowy o niższych wydajnościach około 2%. Możliwości takich nie zapewniają systemy oparte na dawce podstawowej i produkcyjnej (żywienie tradycyjne), natomiast warunki te mogą być prawie całkowicie spełnione przy skarmianiu paszami całkowicie wymieszanymi, zwanymi paszami pełnoporcjowymi lub pełnoskładnikowymi.

Przy podawaniu takiego rodzaju pasz, w korelacji do automatycznego (komputerowego) systemu podawania paszy hodowca, zyskuje możliwość lepszego dopasowania dawki do indywidualnych wymagań krowy oraz kontrolę nad spożyciem zwierzęcia, w odniesieniu do wyników mlecznych.