Substancje barwiące: Szóstka z Southampton
Aspekty prawne
Podobnie, jak inne substancje dodatkowe, barwniki mogą być stosowane do żywności na zasadzie dobrowolności, jednakże zgodnie z wymaganiami dotyczącymi dozwolonych dawek oraz dozwolonych rodzajów żywności, do których można je dodawać. Wszystkie substancje dodatkowe przed dopuszczeniem do stosowania podlegają ocenie pod względem bezpieczeństwa przez niezależne organizacje naukowe. Najważniejszym kryterium oceny substancji dodatkowych, w tym barwników, jest bezpieczeństwo, tzn. czy na dozwolonym poziomie dodatku do żywności substancje takie nie stanowią zagrożenia dla człowieka. Ponadto, ich użycie musi być technologicznie uzasadnione i nie może wprowadzać konsumenta w błąd.
Zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, żywność znajdująca się w obrocie nie może być niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka, a odpowiedzialność za jej bezpieczeństwo ponosi przedsiębiorca.
Rezultatem badań z Southampton było wprowadzenie w krajach UE obowiązku umieszczania ostrzeżenia na etykietach środków spożywczych zawierających którykolwiek z tych 6 barwników azowych. Przepis w tym zakresie zawarty jest w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności i nakłada obowiązek znakowania środków spożywczych poprzez zamieszczenie na etykiecie, po nazwie lub numerze E barwnika, komunikatu „może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”. Rozporządzenie to obowiązuje wprost we wszystkich państwach członkowskich UE. Zgodnie z tym rozporządzeniem środki spożywcze zawierające ww. barwniki, wprowadzone do obrotu lub oznakowane do dnia 20 lipca 2010 r., nie musiały zawierać tego komunikatu i mogły pozostawać w obrocie do upływu ich daty minimalnej trwałości lub przydatności do spożycia. Powyższy przepis stosuje się wyłącznie do środków spożywczych po raz pierwszy wprowadzonych do obrotu przed ww. datą, które mogą być przedmiotem dalszego obrotu przez kolejnych pośredników i nie muszą spełniać wymagań dotyczących umieszczania ostrzeżenia na etykiecie. Jedynym ograniczeniem czasowym jest upływ daty minimalnej trwałości/terminu przydatności do spożycia. Wszystkie środki spożywcze przywiezione do Polski po 20 lipca 2010 r. z państw trzecich oraz żywność wprowadzona do obrotu i oznakowana po tej dacie, muszą natomiast zawierać informację o treści: „może mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci”. Konieczność umieszczania takiego ostrzeżenia wynika z paru faktów. Po pierwsze, barwniki te są często stosowane do barwienia napojów gazowanych i niegazowanych, wyrobów cukierniczych i piekarskich (np. ciast biszkoptowych, słodyczy), galaretek w proszku i płatków zbożowych. Po drugie, wymienione produkty są chętnie spożywane przez dzieci, a ponieważ dopuszczalne poziomy spożycia substancji dodatkowych, takich jak barwniki, ustala się na podstawie ich łącznego spożycia ze wszystkich produktów znajdujących się w diecie, o przekroczenie tych limitów u dzieci nie jest trudno.
Rozporządzenie nr 1333/2008 zawierało również wymóg ustanowienia programu ponownej oceny dopuszczonych obecnie substancji dodatkowych przez Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Szczegóły tego programu zostały ujęte w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 257/2010 z dnia 25 marca 2010 r. ustanawiającym program ponownej oceny dopuszczonych dodatków do żywności zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności.
W 2009 r. EFSA wydał opinie dotyczące ponownej oceny bezpieczeństwa stosowania żółcieni chinolinowej (E104), żółcieni pomarańczowej FCF/żółcieni pomarańczowej S (E 110), pąsu 4R (czerwieni koszenilowej A, E 124) jako dodatków do żywności. W opinii tej EFSA zaleca obniżenie ADI dla żółcieni chinolinowej z 10 mg/kg wagi ciała dziennie do 0,5 mg/kg wagi ciała dziennie, dla żółcieni pomarańczowej FCF/żółcieni pomarańczowej S (E 110) z 2,5 do 1 mg/kg wagi ciała dziennie, dla pąsu 4R (czerwieni koszenilowej A, E 124) z 4 mg/kg wagi ciała dziennie do 0,7 mg/kg wagi ciała dziennie.
Według tych ocen, w 2011 r. opublikowano Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 poprzez ustanowienie unijnego wykazu dodatków do żywności. Barwniki azowe dopuszczone do barwienia żywności, w tym barwniki z grupy Southampton, zestawiono w grupie III („Grupa III: Barwniki spożywcze o łącznym maksymalnym poziomie”), dla których określono łączny maksymalny poziom użycia w wybranych produktach spożywczych. Zgodnie z przyjętym rozporządzeniem grupa III barwników obejmuje następujące substancje barwiące (nie tylko barwniki azowe): E 100 kurkumina; E 102 tartrazyna; E 104 żółcień chinolinowa; E 110 żółcień pomarańczowa FCF/żółcień pomarańczowa S; E 120 koszenila, kwas karminowy, karminy; E 122 azorubina, karmoizyna; E 124 pąs 4 R, czerwień koszenilowa A; E 129 czerwień Allura AC; E 131 błękit patentowy V; E 132 indygotyna, indygokarmin; E133 błękit brylantowy FCF; E 142 zieleń S; E 151 czerń brylantowa BN, czerń PN; E 155 brąz HT; E 160e beta-apo-8”-karotenal (C 30) oraz E 161b luteina. Ponadto, zmniejszono dopuszczalne dawki ww. barwników w żywności lub wycofano ich dopuszczenia do niektórych produktów spożywczych.
Na tym zmiany prawodawstwa się nie zakończyły. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 232/2012 z dnia 16 marca 2012 r. zmieniające załącznik II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w odniesieniu do warunków i poziomów stosowania żółcieni chinolinowej (E 104), żółcieni pomarańczowej FCF/żółcieni pomarańczowej S (E 110) i pąsu 4R, czerwieni koszenilowej A (E 124), usunęło wyżej wymienione trzy substancje z grupy III barwników. Jednak, zaznaczono, że w przypadku stosowania tych barwników razem z pozostałymi substancjami należącymi do grupy III barwników, należy zachować łączny najwyższy dopuszczalny poziom. Ustawodawcy zauważyli przy tym, że należy zapewnić zakładom branży spożywczej właściwy czas, niezbędny na dostosowanie produkcji do nowych warunków i poziomów stosowania określonych w cytowanym Rozporządzeniu 232/2012, przyjmując przepisy przejściowe. Dlatego, produkty spożywcze zawierające żółcień chinolinową (E 104), żółcień pomarańczową FCF/żółcień pomarańczową S (E 110) i pąs 4R, czerwień koszenilową A (E 124), które zostały zgodnie z prawem wprowadzone do obrotu przed dniem 1 czerwca 2013 r., a nie są zgodne z przepisami tego rozporządzenia, mogą pozostać w sprzedaży do wyczerpania zapasów.