Potencjał ekonomiczny sektora mlecznego na Ukrainie

Charakterystyka ukraińskich gospodarstw mlecznych

W 2008 roku ogólna liczba krów na Ukrainie zmniejszyła się o 58,9% w porównaniu do roku 2000, głównie na skutek redukcji pogłowia w gospodarstwach farmerskich, gdzie zanotowano zmniejszenie o 66,5%. W tym czasie zmniejszyła się też krajowa produkcja mleka o 7,1%. Wydajność mleczna krów, od 2002 roku, stopniowo zaczęła rosnąć. Niepokojącym zjawiskiem jest, że w niektórych województwach w 2008 roku, w gospodarstwach farmerskich, następowało zmniejszenie przeciętnej wydajności mlecznej krów. Należały do nich następujące województwa: zakarpackie (o 13%), żytomierskie (o 5%), zaporoskie (o 3%) oraz tarnopolskie (o 1%). Najwyższą przeciętną wydajność mleczną krów, w 2008 roku na Ukrainie, osiągnięto w gospodarstwach farmerskich w województwach: kijewskie (4539 kg), czerkaskie (4226 kg), połtawskie (3951 kg), dniepropetrowski (3882 kg), donieckie (3846 kg) oraz charkowskie (3837 kg).

Gospodarstwa farmerskie na Ukrainie, w latach 2000-2008 zmniejszyły swój udział w krajowej produkcji mleka z 28% do 17%. Podstawową przyczyną kryzysu gospodarstw farmerskich był nieracjonalny system organizacji i zarządzania, a także zbyt długi proces prywatyzacji, który doprowadził te gospodarstwa do ruiny. Grupowanie gospodarstw farmerskich, według liczby krów wskazuje, że trwa w nich redukcja pogłowia krów oraz maleje przeciętna wielkość stada. W roku 2002 przeciętna liczba krów w stadzie gospodarstw farmerskich wynosiła 129 sztuk, w 2006 roku było to 126 sztuk. W roku 2002 i 2006 najwięcej było gospodarstw posiadających do 49 krów. W latach 2002-2006 zmniejszyła się liczba gospodarstw utrzymujących 500-999 krów oraz 1000-1499 krów. Można zaobserwować (tab. 2), że w 2006 w porównaniu do 2002 roku, zwiększyła się liczba gospodarstw utrzymujących ponad 1500 krów z 4 do 9. W analizowanym okresie wiele gospodarstw farmerskich wycofało się z produkcji mleka na rzecz bardziej opłacalnej, mniej kapitałochłonnej i mnij pracochłonnej produkcji roślinnej. Na rynku mleka pozostali najsilniejsi producenci, mający umiejętności zarządzania, zdolności do innowacji i skłonności do ryzyka. Towarowość gospodarstw farmerskich w 2002-2007 wahała się w granicach ok. 55-85%. Przewiduje się, że jeżeli nie poprawi się opłacalność produkcji mleka na Ukrainie, kolejna część gospodarstw farmerskich będzie rezygnowała z produkcji mleka na rzecz produkcji roślinnej.

Tabela 2. Liczba i struktura produkcji mleka w gospodarstwach farmerskich na Ukrainie w zależności od pogłowia utrzymywanych krów w stadzie (stan na 1.01.2007)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Derżkomstatu Ukrainy.

Głównymi producentami mleka na Ukrainie są gospodarstwa chłopskie, ich udział w globalnej produkcji mleka w 2008 roku wynosił ponad 82%. Przeciętne, gospodarstwo chłopskie na Ukrainie utrzymuje 1-2 krowy. Jest mało konkurencyjne ze względu na małą skalę produkcji, niską jakość produkowanego mleka oraz małą towarowość. Według danych statystycznych towarowość gospodarstw chłopskich, w latach 2002-2007 wahała się w granicach 18-43% (rys. 2).

Rysunek 2. Struktura gospodarstw w sprzedaży mleka do przemysłu mleczarskiego

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Derżkomstatu Ukrainy.

Ważnym problemem, większość ukraińskich producentów mleka, szczególnie gospodarstw chłopskich, jest spełnianie standardów jakościowych produkcji mleka. Według normom unijnym mleko nie powinno mieć bezpośredniego kontaktu z człowiekiem w całym procesie produkcji, poczynając od dojenia aż do bram mleczarni. Na Ukrainie, ze względu na prowadzenie doju ręcznego w większości gospodarstw chłopskich, spełnienie tego wymagania staje się trudne. Ponadto mleko powinno być schłodzone do odpowiedniej temperatury, co wymaga stosowania specjalnych chłodziarek, To także jest trudne do realizowania w gospodarstwach chłopskich na Ukrainie. W gospodarstwach farmerskich, sytuacja w tym zakresie przedstawia się nieco lepiej. W 2006 roku, około 15% mleka skupowanego z tych gospodarstw spełniało najwyższe wymagania jakościowe.

Podsumowanie i wnioski

1. Na Ukrainie, od 2000 roku produkcja i spożycie mleka zaczęły stopniowo rosnąć (po wyraźnym zmniejszeniu w latach dziewięćdziesiątych) i w 2002 roku osiągnęły szczyt. W kolejnych latach nastąpiło nieznaczne zmniejszenie produkcji mleka. W 2008 roku wyprodukowano 11,8 mln ton mleka, co było o 7,1% niższe w porównaniu do produkcji w 2000 roku. W 2009 roku przewiduje się kolejne nieznaczne zmniejszenie produkcji mleka.
2. Na Ukrainie, produkcja mleka opiera się o gospodarka chłopskie, których udział w globalnej produkcji mleka w 2008 roku wynosił ponad 82%. Są to gospodarstwa przeciętnie utrzymujące 1–2 krowy, prowadzące produkcję głównie na samozaopatrzenie. W gospodarstwach farmerskich (towarowych), zmniejsza się produkcja mleka. Zastępowana jest ona mniej kapitałochłonną i pracochłonną produkcją roślinną. Problemem w rozwoju gospodarstw chłopskich jest brak majątku niezbędnego do rozszerzenia produkcji mleka. Konieczne jest zwiększenie aktywizacji procesu integracji gospodarstw chłopskich w kierunku koncentracji produkcji. W celu rozwiązania tych problemów państwowa polityka powinna aktywnie wspierać inwestycyjne procesy produkcji mleka.
3. Przetwórstwem mleka na Ukrainie w 2008 roku zajmowało się około 300 mleczarni i było to o 108 mniej w stosunku do 2003 roku. Dominują koncerny zagraniczne. Szczególnie umacnia się pozycja kapitału rosyjskiego i coraz mniejszy jest udział małych firm ukraińskich. Rosyjskie firmy dążą do zakładania na Ukrainie filii swoich przedsiębiorstw lub tworzenia własnych firm.
4. Ze względu na małą siłę nabywczą konsumentów na Ukrainie, rozwój sektora mlecznego hamuje niski poziom popytu wewnętrznego.

dr inż. Andrzej Parzonko; Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw SGGW
mgr Nataliya Sulyma Department of Foreign Economic Activity Management Sumy National Agrarian University (Ukraina)