Potencjał ekonomiczny sektora mlecznego na Ukrainie

Produkcja i przetwórstwo mleka jest z jednym z ważniejszych działów ukraińskiej gospodarki żywnościowej. W latach 2006-2008 stanowiła ona 35-40% wartości globalnej produkcji zwierzęcej i blisko 15% globalnej produkcji rolniczej. Na rozwój ukraińskiego sektora mlecznego w latach 2007-2008 oddziaływały zachodzące procesy globalizacyjne, z których szczególne znaczenie miało zwiększenie popytu globalnego na przetwory mleczne pod koniec 2007 roku oraz pojawienie się, w końcówce 2008 roku kryzysu światowego. Bardzo ważnym wydarzeniem dla Ukrainy, z punktu widzenia poprawy relacji w handlu zagranicznym, było dołączenia Ukrainy do WTO na początku 2008 roku. W latach 2000-2008 na Ukrainie przebiegały pewne procesy stabilizacji i obserwowane były pozytywne tendencje w globalnej produkcji rolniczej. Według danych Urzędu Statystycznego Ukrainy w latach 2007-2008 globalna produkcja rolnicza zwiększyła się o 17,5%, w tym w gospodarstwach farmerskich – o 35,2% (gospodarstwa farmerskie zajmują się produkcją towarową, większość wytwarzanych produktów kierowana jest do przemysłu spożywczego, wśród gospodarstw mlecznych, w tej grupie, znajdują się zarówno jednostki utrzymujące 5 krów, jak również gospodarstwa utrzymujące powyżej 1000 krów mlecznych), gospodarstwach chłopskich – o 5,8% (gospodarstwa chłopskie charakteryzują się niewielką produkcją rolniczą, która kierowana jest głównie na samozaopatrzenie i do sprzedaży bezpośredniej). Jednak tempo wzrostu produkcji roślinnej w latach 2007-2008 było większe (o 30,5%) niż tempo zwiększania produkcji zwierzęcej (o 1,0%). Co było ścisłe związano z tym, że gospodarstwa farmerskie wycofują się z produkcji zwierzęcej, w tym z produkcji mleka, na rzecz mniej kapitałochłonnej i pracochłonnej produkcji roślinnej.

Celem opracowania jest przedstawienie zmian na rynku mleka Ukrainy w latach 2000-2008 oraz perspektyw rozwoju ukraińskiego rynku mleka. Szczególnie ważnym zagadnieniem są możliwości produkcji mleka na Ukrainie w sytuacji głębszej liberalizacji handlu zagranicznego i znoszenia sztucznego wspierania produkcji mleka w wielu krajach na świecie (w tym UE).

Produkcja globalna mleka i jej regionalne zróżnicowanie na Ukrainie w latach 2000-2008

Najwyższy poziom produkcji i spożycia mleka na Ukrainie osiągnięto w 1990 roku, kiedy w przeliczeniu na jednego mieszkańca wytworzono 472 kg, a spożywano 373 kg mleka i jego przetworów w ekwiwalencie mleka. Po tym roku zaczął się spadek produkcji i spożycia mleka oraz jego przetworów, ściśle związany z obniżaniem dochodów ludności oraz ze zmniejszeniem dotacji do cen detalicznych artykułów mlecznych. Najwyższe tempo zmniejszenia produkcji i spożycia mleka i artykułów mlecznych było w 1992 roku, kiedy w porównaniu z rokiem 1991 produkcja spadła o 14,9%, a spożycie o 17,3%. W następnych latach tempo obniżania produkcji i spożycia mleka oraz artykułów mlecznych było mniejsze. Dane Urzędu statystycznego Ukrainy informują o wyprodukowaniu w 2008 roku 11,8 mln ton mleka, co było o 7,1% niższe w porównaniu do produkcji w 2000 roku.

Ważnym wskaźnikiem przedstawiającym stan rozwoju sektora mlecznego jest relacja produkcji i konsumpcji mleka w stosunku do liczby mieszkańców. Światowa norma rocznego spożycia na osobę mleka i produktów mlecznych, zalecana przez żywieniowców, (w przeliczeniu na surowe mleko) wynosi 380 kg. Na Ukrainie, aby pokryć normatywne zapotrzebowanie, potrzebne jest 18,24 mln ton mleka.

Tabela 1. Zmiany w produkcji i konsumpcji mleka w przeliczeniu na mieszkańca w latach 2000-2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Derżkomstatu Ukrainy

Produkcja mleka na jednego mieszkańca na Ukrainie w latach 2000-2008 zmniejszyła się o 1,1%. W obwodach, gdzie mieszka największa liczba ludności, wskaźnik ten jest wyraźnie mniejszym niż średnio na Ukrainie. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 1, tendencje w spożyciu mleka w przeliczeniu na jednego mieszkańca (w ciągu analizowanych 9 lat) są podobne do sytuacji z produkcją mleka. W 2008 roku spożycie zwiększyło się w stosunku do 2000 roku o 6,9 kg, co stanowi 3,5%. Istotna różnica między produkcją a konsumpcją (48,6 kg na mieszkańca) świadczy o niskiej zdolności nabywczej ludności.

Rynki spożywcze, w tym rynek mleka i produktów mlecznych, charakteryzują się wysokim poziomem regionalizacji. Formowanie regionalnego rynku mleka i produktów mlecznych odbywa się z uwzględnieniem uwarunkowań naturalnych, klimatycznych oraz ekonomicznych regionu. Ukraina zajmuje 603,7 tys km2. Jest większa obszarowo niż Polska, w związku, z czym rozwój sektora mlecznego jest bardziej związany z warunkami przyrodniczymi. Produkcja mleka rozwija się w regionach, gdzie jest duża liczba zamożniejszych konsumentów, dobrze rozwinięty potencjał przetwórstwa oraz, najbardziej sprzyjające warunki do produkcji taniego mleka wysokiej jakości (najwięcej łąk, pastwisk, produkcja tanich pasz treściwych, dobra jakość pasz, wody i in.)

Można w pełni zgodzić się z ukraińskimi specjalistami, którzy zaproponowali podzielić województwa Ukrainy na 3 grupy:

1 grupa – to województwa, które zaspokajają potrzeby wewnętrzne w mleku i produkcji mlecznej i mogą sprzedawać za granicę – winnickie, wołyńskie, żytomierskie, kirowogradzkie, lwowskie, połtawskie, riweńskie, sumskie, tarnopolskie, chmielnickie, czerkaskie, czenichowskie.

2 grupa – to województwa, które tylko zaspokajają potrzeby wewnętrzne w mleku i produkcji mlecznej – iwanofrankowskie, zakarpackie, mykołajiwskie, chersońskie, czernowickie.

3 grupa – to województwa które nie mogą zaspokoić potrzeb wewnętrznych – kijowskie, donieckie, ługańskie, dniepropetrowskie, zaporoskie, charkowskie, odeskie. Do tych województw, jak i na Krym odpowiednia ilość produktów mlecznych musi być dostarczona.

W roku 2008 zmniejszyła się produkcja mleka w 21 województwach, najwyższe tempo spadku produkcji mleka było w województwach: odeskim (o 11%), lwowskie (o 10%), ługańskie (o 9%), donieckim, dniepropetrowskim oraz iwanofrankowskim (o 8%). Wyższy poziom produkcji w porównaniu do 2007 roku osiągnięto w województwach: winnickim (o 1,2%), charkowskim (o 0,4%), czernichowskim (o 0,3%) oraz w republikę autonomiczną Krym. Ranking województw pod względem produkcji mleka na Ukrainie przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1. Ranking województw pod względem produkcji mleka na Ukrainie w 2008 roku

Źródło: Młoczna Pomysłowiść; N1; 2009.