Czy na pewno bez laktozy?

Co to jest laktoza?

Laktoza jest głównym cukrem w mleku i produktach mlecznych. Jest też ważnym źródłem energii dla organizmu oraz bierze udział w wchłanianiu ważnych minerałów takich jak wapń czy magnez. Aby laktoza mogła spełnić swoje funkcje, musi być przetworzona w jelicie przez enzym zwany laktazą, który rozszczepia ten disacharyd na monomery glukozy i galaktozy. Aktywność laktazy jest szczególnie ważna w okresie niemowlęcym, kiedy mleko jest głównym źródłem pożywienia. Od ósmego miesiąca ciąży aktywność laktazy można wykryć na powierzchni błony śluzowej jelit. Aktywność wzrasta do 34. tygodnia, a po urodzeniu ekspresja laktazy osiąga swój szczyt. Liczne badania wykazały, że zdolność trawienia laktozy w okresie karmienia piersią jest niezbędna dla zdrowia niemowlęcia, aby uniknąć wrodzonego niedoboru laktazy, który jest niezwykle rzadki i śmiertelny, jeśli nie zostanie rozpoznany bardzo wcześnie po urodzeniu. Wrodzona nietolerancja laktozy występuje, gdy noworodek nie ma genów wydzielania laktozy. Brakujące geny pojawiają się z powodu mutacji. Wreszcie powodują trwającą całe życie nietolerancję wszystkich rodzajów mleka, w tym mleka matki. Fizjologicznie laktaza ma zwiększoną aktywność u noworodków, a jej stężenie z czasem maleje, powodując pierwotny niedobór dorosłej laktazy (hipolaktazja lub nietrwałość laktazy), sytuacja ta spotykana jest u większości osób na całym świecie. Wraz z wiekiem następuje stopniowe fizjologiczne zmniejszenie aktywności laktazy w komórkach jelitowych. Szacuje się, że 75% dorosłych na całym świecie cierpi na zmniejszenie ilości laktazy wytwarzanej przez organizm w wieku dorosłym – co jest w rzeczywistości normalnym przebiegiem. Wykazano, że potomkowie populacji, które tradycyjnie praktykują udomowienie bydła, są wyjątkiem od tej reguły, mając zdolność trawienia mleka i innych produktów mlecznych w wieku dorosłym.

W wyniku niedoboru enzymu laktoza nie wchłania się w przewodzie pokarmowym i prowadzi do objawów nietolerancji laktozy. Objawia się ona wzrostem zawartości wody jelitowej, a laktoza jest łatwo fermentowana przez mikrobiom okrężnicy, prowadząc do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i gazów: głównie wodoru (H₂), węgla (CO₂) i metanu (CH₄).

Nietolerancja laktozy jest problemem medycznym, który ma znaczący wpływ na życie osób dotkniętych chorobą. Pacjenci zgłaszają objawy takie jak bóle brzucha, biegunka, wzdęcia i skurcze brzucha. Trzy czwarte populacji jest wrażliwe na laktozę. 

W przypadku nietolerancji laktozy lekarze zalecają spożywanie alternatywnych źródeł wapnia i witaminy D pochodzenia zwierzęcego (żółtko jaja, wątroba, ryby – zwłaszcza tłuste) lub pochodzenia roślinnego (suszona fasola, pietruszka, szpinak, bazylia, rukola, wodorosty, brokuły, migdały, orzechy laskowe, soja). Zalecane są również specjalne preparaty mleka bez laktozy, a także spożywanie wód mineralnych bogatych w wapń. Jednak ta rada niesie ze sobą znaczne ryzyko żywieniowe.

Badania wykazały, że dzieci i młodzież, które nie spożywają zalecanych ilości mleka i przetworów mlecznych, nie zaspokajają swojego zapotrzebowania na wapń, co również utrudnia im osiągnięcie szczytu wymaganej masy kostnej. Spożywanie niewystarczających ilości produktów mlecznych może jednocześnie zwiększać ryzyko osteoporozy u osób starszych i prowadzić do zwiększonego ryzyka patologicznych złamań kości. Kilka badań wykazało, że produkty mleczne mogą zapobiegać utracie masy mięśniowej i siły, która występuje wraz z wiekiem. 

Rozwiązaniem dla tych, którzy nie trawią laktozy, byłoby spożywanie produktów bez laktozy, które w rzeczywistości mają taki sam profil odżywczy jak zwykłe mleko, dzięki czemu nadal otrzymują te same witaminy, minerały, wapń i białko – bez dyskomfortu. 

Kiedy spożywać?

Zgodnie z komunikatem umieszczonym na stronie Głównego Inspektora Sanitarnego przedsiębiorcy oferujący produkty bez laktozy muszą spełnić określone warunki. Warto jednak dodać, że przepisy prawne z obszaru bezpieczeństwa żywności (tak z UE, jak i polskie) nie zawierają szczegółowych wymagań dotyczących znakowania środków spożywczych ogólnego spożycia komunikatami odwołującymi się do braku, niskiej lub zmniejszonej zawartości laktozy (takimi jak „bezlaktozowy”, „bez laktozy”, „nie zawiera laktozy”). 

Dotychczas nie ustanowiono na szczeblu UE przepisów, które wskazują na warunki stosowania komunikatów o nieobecności lub 

zmniejszonej ilości laktozy w żywności ogólnego spożycia. Jedną ze wskazywanych przyczyn braku uregulowania tej kwestii jest duża zmienność indywidualnych tolerancji laktozy. W związku z powyższym stosowanie informacji o braku laktozy powinno być zgodne z ogólnymi wymaganiami w zakresie znakowania żywności.

Mając na uwadze bezpieczeństwo żywności znakowanej jako „bez laktozy”, podmioty gospodarcze działające na rynku żywnościowym zamieszczające w oznakowaniu, reklamie lub prezentacji środków spożywczych taką informację powinny posiadać dokumentację potwierdzającą nieobecność laktozy. Na potwierdzenie, iż dany produkt nie zawiera laktozy, może być wdrożona procedura kontroli wewnętrznej ustalona przez przedsiębiorcę w oparciu o ocenę zagrożenia, zgodnie z art. 5 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, oraz wyniki badań laboratoryjnych surowców i/lub produktów wykonywane z częstotliwością ustaloną w procedurze kontroli wewnętrznej przez producenta, który odpowiedzialny jest za bezpieczeństwo żywności. Producent powinien dołożyć także starań, aby procedury kontroli wewnętrznej obowiązujące w przedsiębiorstwie uwzględniały takie zasady postępowania w procesie produkcji, które zapewnią bezpieczeństwo konsumentów produktów znakowanych jako „bez laktozy”.

Ze względu na brak regulacji w odniesieniu do maksymalnej zawartości laktozy w produktach znakowanych jako „bez laktozy” należy dla tego typu produktów przyjąć wartość możliwie najniższą i najbezpieczniejszą dla konsumenta, czyli równą granicy oznaczalności metody enzymatycznej uznawanej w tym przypadku za metodę referencyjną. Wartość ta wynosi 0,01% (10 mg laktozy na 100 g produktu).