Nowy system znakowania żywności

Nutri-Score, Eco-Score, Planet-Score…. coraz więcej nowych systemów znakowania żywności pojawia się na rynku. Konsumenci stają się coraz bardziej świadomi spożywanej żywności, jej produkcji i pochodzenia, a także wpływu na środowisko. Aby umożliwić konsumentom dokonywanie świadomych i odpowiedzialnych wyborów, opracowano w Europie kilka projektów, które dążą do przejrzystego i znormalizowanego etykietowania produktów żywnościowych.

Nutri-Score

Jest to dobrowolny graficzny system znakowania produktów żywnościowych wyrażający wartość odżywczą w postaci prostego 5-literowego kodu i skali barw, opracowany przez niezależnych ekspertów ds. żywienia, a jego stosowanie jest monitorowane przez francuski urząd ds. zdrowia publicznego (Santé Publique France). 

Zadaniem systemu Nutri-Score jest ułatwienie konsumentom wyboru produktów poprzez orientacyjne poznanie wartości odżywczej produktu, dlatego umieszcza się go na froncie opakowania jako uzupełnienie obowiązkowej informacji o wartościach odżywczych umieszczanej z tyłu produktu. Jest to istotne, bowiem system ma na celu ocenianie czy produkt jest zdrowy czy nie, a także czy należy go jeść, czy nie. Z tej przyczyny system jest chwalony przez organizacje prokonsumenckie.

System obejmuje pięciostopniową skalę literową, od A do E, oraz kolory odpowiadające poszczególnym literom: A ciemnozielone, B jasnozielone, C żółte, D pomarańczowe, E ciemnopomarańczowe. Litera „A” i kolor ciemnozielony oznacza produkt o najbardziej korzystnej wartości odżywczej, litera „E” i kolor ciemnopomarańczowy oznaczają produkt o najbardziej niekorzystnej wartości odżywczej.

Ustalanie wartości odżywczej produktu żywnościowego na potrzeby skali Nutri-Score opiera się na algorytmie naukowym uwzględniającym zawartość składników korzystnych żywieniowo, o wysokiej wartości odżywczej, które warto spożywać w większej ilości lub częściej (np. błonnika, owoców, warzyw i orzechów, białek) oraz zawartość składników niekorzystnych żywieniowo, których należy unikać (kaloryczność, zawartość cukrów, sodu, nasyconych kwasów tłuszczowych), a także wartość energetyczną zwykle w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu.

Każdy składnik niekorzystny żywieniowo jest punktowany, skala obejmuje zakres od 0 do 10 pkt, gdzie 0 pkt jest to wynik najlepszy, zaś 10 pkt to wynik najgorszy. Punkty są sumowane tworząc sumę cząstkową.

Następnie wszystkie punkty są sumowane (tzw. punktacja w skali Raynera). Na podstawie wyniku punktacji w skali Raynera (możliwe wartości od -15 do +40 pkt) produkt klasyfikuje się do jednej z pięciu klas: od A do E: ciemnozielone A punktacja do -1, jasnozielone B punktacja w zakresie 0-2, żółte C punktacja w zakresie 3-10, pomarańczowe D punktacja w zakresie 11-18 oraz ciemnopomarańczowe E punktacja od 19 wzwyż. Im niższy jest wynik punktacji w skali Raynera, tym ocena Nutri-Score wskazuje na wyższą wartość żywieniową produktu żywnościowego (kalkulator jest dostępny pod adresem: https://www.santepubliquefrance.fr/media/files/02-determinants-de-sante/nutrition-et-activite-physique/nutri-score/tableur-calcul-nutri-score-en).

Aby być bardziej zgodnym z aktualnymi zaleceniami żywieniowymi Santé Publique France częściowo zmodyfikował metodę obliczania Nutri-Score. Co najważniejsze, ocena wartości żywieniowej produktów żywnościowych na potrzeby Nutri-Score jest nieco inna dla produktów stałych, serów, napojów i tłuszczy spożywczych. Kolejna ważna informacja jest taka, że system dotyczy wyłącznie produktów żywnościowych pakowanych, które na opakowaniu posiadają informację żywieniową. System Nutri-Score nie obejmuje produktów, które są pakowane lub nie posiadają na opakowaniu informacji o zawartości składników odżywczych. Systemem nie są objęte również produkty specjalnego przeznaczenia żywieniowego, dla niemowląt do 3. roku życia i osób chorych, a także napoje alkoholowe. 

Jak wspomniano, system ma ułatwić konsumentom dokonywanie wyborów zakupowych. Nie chodzi o to, aby kupować i spożywać wyłącznie produkty z oceną A czy B. Jednakże system może pomóc dokonać lepszego wyboru spośród produktów zaliczanych do tej samej gamy wyrobów, ale charakteryzujących się inną oceną w skali Nutri-Score.

Nutri-Score ocenia produkt spożywczy jako całość, a nie tylko poszczególne składniki, dlatego dla konsumenta jest łatwy do zrozumienia. Dzięki temu system Nutri-Score umożliwia porównywanie produktów ze sobą, nie uwzględniając czy są one wysokoprzetworzone czy nie.

Wielu przeciwników systemu wskazuje, że przyjęta w metodologii systemu punktacja Raynera uwzględnia wybrane składowe wartości żywieniowej produktów spożywczych, nie analizując wszystkich jego aspektów (np. pełnowartościowości niektórych białek, zawartości poszczególnych składników mineralnych, witamin i substancji bioaktywnych, itp.), w tym zawartości dodatków do żywności i stopnia przetworzenia. W systemie Nutri-Score nie uwzględniono czystości etykiet produktów spożywczych, organicznego pochodzenia surowców, tradycyjności czy regionalności receptur produktów. Niektórzy eksperci uważają, że system Nutri-Score uderza w wiele kategorii produktów z branży mięsnej, mleczarskiej, olejarskiej, piekarskiej i owocowo-warzywnej, w tym sokowej. Ponadto istnieje obawa, że wdrożenie systemu Nutri-Score może zniechęcić konsumentów do czytania informacji zawartych w innych częściach etykiecie, w tym pełnej obowiązkowej informacji o wartościach odżywczych umieszczanej z tyłu produktu. Pojawiają się także opinie, że system Nutri-Score jest systemem zbyt uproszczonym, a jego wdrożenie wymaga wstępnej edukacji konsumentów. Istnieje obawa, że przy braku odpowiedniej świadomości żywieniowej konsument będzie błędnie postrzegał system Nutri-Score jako bezwzględną ocenę zdrowotności produktów spożywczych, bez brania pod uwagę zasad zróżnicowanej diety. Rodzi to ryzyko błędnych zakupowych decyzji konsumentów.

Eco-Score

Od kilku lat Francja lideruje w opracowywaniu propozycji różnych systemów znakowania produktów żywnościowych. Po Nutri-Score pojawił się kolejny pomysł – system Eco-Score mierzący wpływ żywności na środowisko. Jest to graficzny znak na froncie opakowania produktu informujący konsumenta o wpływie produktu na środowisko w całym jego cyklu życia (LCA, life cycle assessment) począwszy od zabiegów rolniczych, przez przetwarzanie, aż po dystrybucję produktu.

W ocenie bierze się pod uwagę czynniki dotyczące zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby, zużycie ziemi, wody i energii, a także wpływ na biosferę (emisja gazów cieplarnianych, zniszczenie warstwy ozonowej, emisja drobnych cząstek, utlenianie fotochemiczne, radioaktywność, wyczerpanie zasobów wodnych, eutrofizację, zagospodarowanie terenu, toksyczność, utratę bioróżnorodności).

Dla każdej kategorii żywności oblicza się pojedynczy wynik („Single Score”) dla 16 wskaźników wpływu środowiskowego. Wynik jest wyrażany w punktach w przeliczeniu na 100 g gotowego produktu. Im wyższy wynik, tym większy wpływ na środowisko. Następnie wynik jest konwertowany na skalę od 0 do 100 (w celu zwiększenia czytelności) z wykorzystaniem odpowiednio opracowanego wzoru przeliczeniowego. Co ciekawsze, dla napojów (mleko, płynne jogurty, napoje warzywne) są stosowane inne wzory obliczeniowe niż w przypadku pozostałych kategorii żywności ze względu na ich większą objętość i konieczność poprawy spójności rankingu (kalkulator jest dostępny na stronie: https://docs.score-environnemental.com/implementation/outil-de-calcul).

Finalnie, obliczona punktacja jest podstawą do klasyfikacji produktu do jednej z pięciu kategorii: A (kolor ciemnozielony, 80-100 pkt), B (kolor jasnozielony, 60-79 pkt), C (kolor żółty, 40-59 pkt), D (kolor pomarańczowy, 20-39 pkt) lub E (kolor czerwony, 0-19 pkt).

Planet-Score

Bardziej zaawansowanym systemem wizualnego znakowania żywności jest Planet-Score, pomysł francuskiego Instytutu Żywności Ekologicznej i Rolnictwa (ITAB, l'Institut de l'agriculture et de l'alimentation biologiques) we współpracy z organizacjami Sayari i Very Good Future, a co najważniejsze zgodny z oczekiwaniami konsumentów. 

Jest to propozycja środowiskowego znakowania żywności, uwzględniająca nie tylko środowiskową ocenę cyklu życia (LCA), ale dodatkowo także szacująca negatywne i pozytywne konsekwencje całego procesu produkcji rolno-spożywczej dla środowiska naturalnego (m.in. wpływ na klimat i dobrostan zwierząt, wylesianie, zanieczyszczenie wód, wpływ na bioróżnorodność, stosowanie pestycydów, nawozów, antybiotyków, itp.). Dane opierają się na najnowszych danych naukowych dotyczących wpływu procesów produkcji żywności na zmiany klimatyczne, w tym składowanie dwutlenku węgla w glebie.

System Planet-Score jest wspierany przez wiele organizacji pozarządowych i interesariuszy produkcji ekologicznej. System Planet-Score, podobnie jak Nutri-Score, zapewnia sumaryczny wynik oceny produktów żywnościowych w skali od A do E. Zaletą systemu jest rozróżnianie metod produkcji (ekologiczna, ekstensywna, intensywna), a także rozróżnianie kategorii produktów i różnic w obrębie danej kategorii (np. rodzajów mleka i metod jego otrzymywania), dlatego ocena uwzględnia wiele różnych kryterium oceny żywności.

Pozwala to konsumentom w prosty sposób zidentyfikować wpływ żywności na środowisko. Pierwsze oceny systemu wskazują na bardzo pozytywny jego odbiór przez konsumentów.

Podsumowanie

Przedstawione systemy etykietowania mogą ułatwić wybór konsumentom pod względem żywieniowym, a jednocześnie ekologicznym. Systemy niestety nie są idealne, niejednokrotnie krytykowane, jako zbyt uproszczone, rozleniwiające konsumentów, wręcz szkodzące niektórym rodzajom produktów. W efekcie, niektóre firmy oraz organizacje rządowe nie decydują się na przyjęcie tych systemów w obecnym ich mechanizmie oceny produktów spożywczych.