Mleczarstwo w Niemczech: Rynek mleka w Niemczech

Mimo że na ten moment specjaliści nie chcą mówić o odwróceniu dotychczasowych trendów, pojawiają się pierwsze oznaki zmian na niemieckim rynku mleka. Szczyty cenowe na rynkach towarowych zostały przełamane, a mleko na rynku spot jest tańsze. Dostawy mleka będą nadal sezonowo rosły, istnieje jednak znaczna niepewność co do regionalnego rozwoju choroby BTV-3 (niebieskiego języka), długotrwałych skutków choroby FMD (pryszczycy) i związanego z nimi spadku wydajności w krajowych stadach mlecznych. Pozytywnym aspektem jest to, że nabiał nadal cieszy się popularnością wśród konsumentów mimo wysokich cen detalicznych.

Pogłowie i hodowla

Liczba krów mlecznych i ich hodowców w Niemczech spada, co Niemieckie Stowarzyszenie Przemysłu Mleczarskiego obserwuje z niepokojem. W przeszłości zmiany strukturalne były w większości przypadków kompensowane postępem hodowlanym, a wysoka cena mleka stanowiła wystarczającą zachętę do zwiększenia jego produkcji. Według stanu na 3 listopada 2024 r. w niemieckich gospodarstwach rolnych hodowano 10,5 mln sztuk bydła, w tym 3,6 mln krów mlecznych. W porównaniu z listopadem 2023 r. pogłowie bydła zmniejszyło się o 3,5% (o 374 900 sztuk), a w porównaniu z rokiem 2014 – o 17,9% (o 2,3 mln sztuk).

Populacja krów mlecznych zmniejszyła się o 3,3% (o 123 400 sztuk) w ciągu jednego roku i o 16,4% (o 706 200 sztuk) w ciągu poprzednich dziesięciu lat. Długotrwała tendencja spadkowa utrzymała się również w hodowli krów mlecznych. W porównaniu z listopadem 2023 r. z produkcji mleka zrezygnowało 3,8% producentów (1900 gospodarstw). Stanowi to o 36,4% (o 27 800 gospodarstw) mniej gospodarstw hodujących krowy mleczne niż w 2014 r.

Najmniejsze spadki odnotowano w Badenii-Wirtembergii i Bawarii oraz Szlezwiku-Holsztynie, a największe w Holsztynie, Nadrenii-Palatynacie i Saarze. W drugiej połowie 2024 r. spadek pogłowia krów mlecznych nasilił się z powodu skutków choroby BTV-3, która doprowadziła również do utraty cieląt i problemów z płodnością, co może mieć długoterminowe konsekwencje.

Ogółem w ciągu ostatnich dziesięciu lat powiększyły się jedynie stada liczące ponad 200 krów. Według stanu na listopad 2024 r. w 2889 gospodarstwach znajdowało się ponad 200 krów, z czego 59 gospodarstw miało ponad 500 krów. Pomimo trwających zmian strukturalnych 26% hodowców bydła mlecznego nadal hoduje mniej niż 20 krów. 

Przyczynami takiego stanu rzeczy są między innymi coraz większe wymagania dotyczące ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt, rosnące koszty inwestycji, długie procedury certyfikacji, zmiany demograficzne i niepewność co do przyszłych warunków ramowych hodowli.

Produkcja i ceny

W 2024 r. nastąpiła poprawa wysokości kosztów produkcji po tym, jak w 2022 r. środki produkcji rolnej stały się wyjątkowo drogie. Odbiło się to na kosztach paszy, nawozów i energii. Od połowy 2023 r. rozpoczęła się normalizacja różnych czynników kosztowych, która trwała przez cały 2024 r. Jednak koszty pracy nadal rosły. 

W 2024 r. w Niemczech liczba producentów mleka spadła poniżej 50 tys. (do 48,6 tys.) przedsiębiorstw. Zdaniem specjalistów nie jest to już normalna zmiana strukturalna, ale zdecydowany rozpad strukturalny powodujący, że mleko staje się towarem deficytowym. 

W 2024 r. niemieckie rolnictwo wyprodukowało łącznie około 33,9 mln ton mleka, a około 31,3 mln ton dostarczyło niemieckim mleczarniom. W efekcie wyprodukowano między innymi 4,1 mln ton mleka spożywczego, 2,74 mln ton sera i 473,4 tys. ton masła, a także tłuszczu mlecznego i produktów do smarowania.

W pierwszej połowie 2024 r. niemieccy producenci mleka dostarczyli mleczarniom około 0,7% więcej mleka w porównaniu z rokiem 2023, jednakże w drugiej połowie roku z powodu choroby BTV-3 dostawy mleka spadły o 118 tys. ton w porównaniu z rokiem poprzednim, do około 31,3 mln ton. 

Oprócz tego, że w 2024 r. dostarczono mniejszą ilość mleka, mało ono mniejszą zawartość suchej masy. Zawartość tłuszczu mlecznego spadła średnio o 1,6%, a zawartość białka spadła mniej gwałtownie, bo o 0,6%.

W 2024 r. producenci mleka otrzymywali od niemieckich mleczarni średnio 48,14 c/kg mleka produkowanego konwencjonalnie (2023 r.: 45,34 c/kg). Cena mleka ekologicznego wynosiła 58,03 c/kg (2023 r.: 58,22 c/kg). Ceny śmietany wyniosły średnio 8,4 euro/kg, koncentratu mleka odtłuszczonego 1,80 euro/kg suchej masy, mleka odtłuszczonego 0,15 euro/kg i nie uległy większym zmianom. W marcu 2025 r. wskaźnik cen mleka u producentów w Niemczech wyniósł 161,6 (rok odniesienia 2020 = 100). Średnia cena mleka w lutym 2025 r. była zatem o około 61,6% wyższa niż w roku indeksowym 2020. 

Dostawy mleka ekologicznego do niemieckich mleczarni w 2024 r. osiągnęły nowy rekord 1,4 mln ton, czyli wzrosły o 1,7% w porównaniu z rokiem 2023, co wskazuje na spowolniony wzrost w porównaniu do lat ubiegłych. Niemcy wyróżniają się na tle całej Unii Europejskiej, gdzie udój mleka ekologicznego w 2024 r. spadł średnio o 10% w porównaniu z rokiem 2023. W 2024 r. udział mleka ekologicznego w całkowitej produkcji mleka w Niemczech nieznacznie zwiększył się do 4,5%.

Mimo to producenci mleka mogą spodziewać się stosunkowo wysokiej wartości dodanej w produkcji w nadchodzących miesiącach. Jednak stale rosnące koszty produkcji i coraz większe zapotrzebowanie na kapitał na niezbędne inwestycje w dobrostan zwierząt i zrównoważony rozwój nie dają dużych możliwości obniżenia cen mleka.

Producenci

Wiadomości o planowanej w bieżącym roku fuzji firm Arla Foods i DMK w celu utworzenia jednej z największych spółdzielni przetwórstwa mleka w UE wywołują niepokój w branży. Udział nowego potentata w rynku niemieckim wyniósłby wówczas około 20%. Pozostaje pytanie, jak organy antymonopolowe ocenią planowane połączenie.

Handel detaliczny

W 2024 r. w niemieckim spożywczym handlu detalicznym sprzedano większe ilości produktów mlecznych niż w roku 2023. Badania panelowe NielsenIQ wśród sprzedawców detalicznych pokazują, że sprzedaż śmietany, jogurtu, twarogu i sera w sklepach samoobsługowych wzrosła o kilka punktów procentowych. 

Sprzedaż mleka spożywczego spadła o 0,5%, co nie było tak dużym spadkiem jak w latach ubiegłych. W przypadku smarowideł mieszanych odnotowano niewielki wzrost o 0,9%, a w przypadku masła – niewielki spadek o 1,6%. Sytuacja na rynku masła prawdopodobnie wynika ze znacznych wzrostów cen, jakie miały miejsce w ciągu 2024 r. Potwierdza to również fakt, że zakupy margaryny wzrosły o 2,8% wbrew długotrwałej tendencji spadkowej. Wydatki na sery w sprzedaży samoobsługowej były ogółem o 1,5% niższe, a sprzedaż śmietany spadła o 0,7%.

Eksport

W pierwszych dziesięciu miesiącach 2024 r. Niemcy wyeksportowały produkty mleczarskie o wartości prawie 11,8 mld euro. 79% z tej kwoty trafiło do państw członkowskich UE, a pozostałe 21% do państw trzecich. Najważniejszymi produktami eksportowymi Niemiec są ser, mleko i śmietana, odtłuszczone mleko w proszku i masło.

Od stycznia do października 2024 r. niemieckie zakłady mleczarskie wyeksportowały około 1,22 mln ton sera. Około 86% z nich trafiło do krajów Unii Europejskiej, przy czym najważniejszymi nabywcami były Włochy, Holandia i Francja. Te trzy kraje łącznie odpowiadały za około 37% całkowitego eksportu sera z Niemiec. Około 14% eksportu sera trafiło do krajów trzecich. Wśród kupujących wyróżniają się Wielka Brytania, Szwajcaria, Republika Dominikańska, Japonia i Chile.

Eksport odtłuszczonego mleka w proszku wyniósł łącznie 0,23 mln ton w pierwszych dziesięciu miesiącach 2024 r. Również w tym przypadku najważniejszymi klientami są państwa członkowskie UE. Około 67% wolumenu eksportu pozostało w obrębie Wspólnoty, z czego Holandia, Polska, Belgia i Włochy łącznie importowały około połowy. Około jedna trzecia trafiła do miejsc poza UE. W tym przypadku najważniejszym krajem docelowym był Egipt, a następnie Wietnam i Arabia Saudyjska.

Niemieckie mleczarnie wyeksportowały około 1,74 mln ton mleka i śmietanki – około 84% do państw UE, a 16% na rynek światowy. Podobnie jak w przypadku sera i odtłuszczonego mleka w proszku, dwa kraje Beneluksu, Holandia i Belgia, znalazły się wśród najważniejszych nabywców w pierwszych dziesięciu miesiącach 2024 r. Wśród krajów trzecich najważniejszym krajem docelowym były Chiny – 8%.

Masło i tłuszcz maślany również należały do ważnych produktów eksportowych niemieckiego przemysłu mleczarskiego. W przeliczeniu na masę produktu od stycznia do października ubiegłego roku wyeksportowano 0,13 mln ton. Udział eksportu do UE był tutaj najwyższy i wyniósł 92%. Tylko 8% trafiło do krajów trzecich, przy czym największa ilość – 2000 ton – do Korei Południowej. W ramach Wspólnoty Europejskiej najważniejszymi krajami docelowymi były Holandia, Francja i Austria.

Wyzwania

Przedsiębiorcy narzekają na źle opracowane przepisy, z których część już weszła, a część dopiero wejdzie w życie, a które będą miały katastrofalne skutki dla działalności przemysłu mleczarskiego. Ustawa o plastikowych opakowaniach jednorazowych (EWKFondsG) wywołuje poruszenie w kilku sektorach. Nikt nie wie, dlaczego i kiedy dane opakowanie podlega powyższemu prawu, dotyczącemu produktów „na wynos” – a mają mu podlegać choćby kubki na jogurt. Trudno to zrozumieć, gdyż podobnie jak opakowania tekturowe kubki po jogurcie rzadko trafiają do środowiska jako śmieci. Dzieje się tak, ponieważ są to niemal wyłącznie produkty spożywane przez konsumentów w domu, a opakowania wyrzucane są do przydomowych pojemników na odpady segregowane.

Kolejnym punktem spornym w branży mleczarskiej jest artykuł 148. Wspólnej Organizacji Rynków (WOR). Rozporządzenie umożliwia państwom członkowskim UE zobowiązanie mleczarni i producentów mleka do zawierania wiążących umów dotyczących cen i ilości przed dostawą mleka. Zwolennicy, tacy jak Federalne Stowarzyszenie Niemieckich Producentów Mleka (BDM) i Grupa Robocza ds. Rolnictwa Wiejskiego (AbL), widzą w tym szansę na lepsze planowanie i silniejszą pozycję rynkową rolników. Jednak krytycy, tacy jak Niemieckie Stowarzyszenie Rolników (DBV) i Stowarzyszenie Przemysłu Mlecznego (MIV), ostrzegają przed biurokracją, ingerencją w struktury spółdzielcze i możliwymi niedogodnościami dla mniejszych przedsiębiorstw. Doświadczenia Francji, Włoch i Hiszpanii pokazują, że wprowadzenie podobnych przepisów często wiąże się ze znacznym nakładem pracy, a nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

Wobec wyzwań, które czekają Europę, specjaliści podkreślają konieczność ściślejszej współpracy krajów Unii Europejskiej nie tylko w zakresie polityki bezpieczeństwa, ale także gospodarki. Zaniepokojenie wzbudzają działania Donalda Trumpa i założenia Zielonego Ładu, gdzie kluczową rolę odgrywają efektywność ekonomiczna, dobrostan zwierząt, zrównoważony rozwój i różnorodność biologiczna, które bez bodźców ekonomicznych są absolutnie niemożliwe. Potrzeba dobrowolnych rozwiązań opartych na zachętach, a nie ciągłego wprowadzania nowych regulacji.

Ważnym tematem jest również umowa UE–Mercosur (porozumienie mające na celu liberalizację handlu między Unią Europejską a Mercosurem, czyli Wspólnym Rynkiem Południa), w której przedsiębiorcy domagają się, aby importowane produkty spełniały te same standardy co europejskie. W przeciwnym razie narażą na szwank konkurencyjność produkcji z Unii Europejskiej. 

Wiele niemieckich firm boryka się z zaległościami inwestycyjnymi, a niemieckie przepisy budowlane 
uznaje za zbyt skomplikowane. Koszty budowy nowych obór drastycznie wzrosły: podczas gdy w 1992 r. cena boksu dla krowy wynosiła około 10 000 marek (ok. 5 tys. euro), dzisiaj wynosi ona 25 tys. euro, czyli pięć razy więcej. W związku z tym przedsiębiorca chcący wybudować oborę dla200 krów musi liczyć się z inwestycją rzędu pięciu milionów euro. Zdaniem specjalistów mało który rolnik zdecydowałby się na takie ryzyko finansowe, jeśli nie wiadomo, czy za kilka lat regulacje dotyczące warunków utrzymania zwierząt znów się nie zmienią, stąd liczne decyzje zamykania biznesów i spadek liczby gospodarstw mlecznych.

Podsumowanie

Bieżący rok będzie trudnym sprawdzianem dla niemieckiego przemysłu mleczarskiego, a udany może okazać się tylko wtedy, gdy uda się powstrzymać skutki epidemii choroby FMD w regionie i złagodzić jej skutki dla eksportu niemieckich produktów mlecznych. Konieczne są również uproszczenie przepisów prawnych, przyznanie rządowych gwarancji finansowych dla branży, uszczelnienie rynku oraz oczywista ochrona rynku unijnego przed zagrożeniami wynikającymi z ceł nałożonych przez Stany Zjednoczone, a także złagodzenia umów handlowych z krajami Dalekiego Wschodu i Ameryki Południowej. 

Literatura:

1. Milchmarkt aktuell – Milchpreise März 2025, Izba Rolnicza Nadrenii-Palatynatu, kwiecień 2025 r.
2. Roderik Wickert, Milchmarkt 2024 gut – MKS dämpft Aussichten für 2025, Niemieckie Stowarzyszenie Przemysłu Mleczarskiego, styczeń 2025 r.
3. Roderik Wickert, Wechselvolle Lage aber überwiegend gute Ausgangslage 2025 am Milchmarkt, Niemieckie Stowarzyszenie Przemysłu Mleczarskiego, marzec 2025 r.
4. Markt Bilanz Milch 2025, Agrarmarkt Informations-Gesellschaft mbH (AMI), kwiecień 2025 r.
5. Anna-Maria Buchmann, Milchpreise sehr hoch – gute Aussichten für Landwirte 2025, Agrarheute, grudzień 2024 r.
6. Ruth Annette Thiemann, Womit müssen Milcherzeuger 2025 rechnen?, Elite Magazin, marzec 2025 r.
7. Monika Wohlfarth, Milchmarkt 2024: Steigende Milchpreise, aber weniger Milch, ZMB GmbH, grudzień 2024 r.