Wegańskie alternatywy napojów: Przyspieszenie na półce z napojami (wegańskimi)
Światowy Dzień Wegan co roku obchodzimy 1 listopada, a listopad jest Światowym Miesiącem Wegan. Można wtedy przyjrzeć się, jak daleko zaszedł ruch wegański. Zainteresowanie weganizmem i podobnymi ruchami wciąż przybiera na sile, tak więc i przemysł mleczarski musi sprostać nowym wyzwaniom.
Diety roślinne stają się coraz popularniejsze w wielu rozwiniętych gospodarkach. Dla niektórych jest to kwestia etyki, dla innych kwestia środowiskowa, podczas gdy dla jeszcze innych przejście na dietę roślinną jest spowodowane względami zdrowotnymi. Niezależnie od motywów utrzymanie diety roślinnej nie jest łatwe i często wiąże się z ponownym nauczeniem się gotowania i przygotowywania żywności.
Ruch alternatyw roślinnych rozciąga się od ścisłych diet takich jak weganizm po fleksitarianizm, którego założeniem jest zmniejszenie spożycia mięsa i nabiału.
Rosnący popyt, rosnąca podaż
W odpowiedzi na rosnący popyt rynkowy i w celu wsparcia diety roślinnej przedsiębiorcy dostarczają na rynek szereg substytutów mięsa i nabiału. Roślinne substytuty żywności zaczynają zajmować coraz ważniejszą pozycję na współczesnych rynkach żywności. Jednym z rodzajów takich produktów są wegańskie alternatywy napojów mlecznych.
Wegańskie alternatywy mleka to soki roślinne, które wyglądają jak mleko zwierzęce, ale odnoszą się do gotowych napojów bezmlecznych składających się z ekstraktu roślinnego na bazie wody. W obrocie handlowym są zwykle pakowane w kartony lub kubki podobne i konkurencyjne do pojemników używanych do produktów mlecznych, jednak nie można ich etykietować jako „mleko”.
Klasyfikacja detaliczna pełnej listy roślinnych analogów żywności wykazała, że alternatywy mleka stanowią największy udział w rynku wart około 1,8 mld USD (Future Market Insights 2019). Największy udział w rynku roślinnych alternatyw mleka wytworzył się w Kanadzie i USA. Te roślinne alternatywy mleka wykazały również 14% wzrost w regionie Azji i Pacyfiku oraz 24% w Europie (Prytulska i wsp. 2021).
Tak wysoki wzrost można przypisać rosnącej popularności weganizmu i ruchom przeciwko okrucieństwu wobec zwierząt.
Postrzeganie zdrowia jest również ważnym powodem redukcji nabiału, na przykład prawie czterech na dziesięciu francuskich konsumentów alternatywnych produktów mlecznych twierdzi, że są one zdrowsze niż produkty mleczne. W szczególności młodsze pokolenia są zainteresowane alternatywami mięsnymi i mlecznymi.
Roślinne alternatywy mleka od dawna są popularnym napojem, a także elementem smakowym słodkich i pikantnych potraw, takich jak na przykład curry z napojem kokosowym. Wegańskie alternatywy napojów mlecznych są również wykorzystywane do produkcji lodów, kremów, napojów itd.
Napoje roślinne jako alternatywy dla napojów mlecznych to szybko rozwijający się segment produktów spożywczych, napojów funkcjonalnych i specjalistycznych na całym świecie. Konsumenci coraz częściej wybierają alternatywy dla mleka krowiego ze względu na reakcje nadwrażliwości na mleko krowie, nietolerancję laktozy, obawy o wartość kaloryczną, częstość występowania hipercholesterolemii i preferowanie diet wegańskich. Część z tych alternatyw dla mleka nie jest zbilansowana pod względem odżywczym w porównaniu z mlekiem krowim, jednak zawierają one funkcjonalnie aktywne składniki o właściwościach prozdrowotnych, co przyciąga dbających o zdrowie konsumentów.
Roślinne alternatywy mleka są dobrą opcją dla konsumentów z alergią na laktozę i obawiających się cholesterolu. Niektóre opracowania donoszą, że alternatywy sojowe, migdałowe i ryżowe zapobiegają rakowi, chorobom sercowo-naczyniowym i hamują przedwczesne starzenie się. Te alternatywy mleka mają właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwutleniające i przeciwzapalne (Zandona i Lannes 2021).
TO CIEKAWE
Wegańskie alternatywy różnią się między sobą wartością odżywczą. Niektóre są bardziej wartościowe żywieniowo, podczas gdy inne są niewiele bardziej pożywne niż woda z cukrem.
Czynniki wyboru i bariery popytu
Na wybór alternatyw produktów mlecznych przez konsumentów wpływa cena, jakość, smak, skład składników odżywczych i reputacja marki macierzystej (Prytulska i wsp. 2021).
Konsumenci alternatyw dla mleka roślinnego chcą osiągnąć zdrowy styl życia poprzez zrównoważoną dietę. Produkty roślinne jako alternatywy w stosunku do mleka postrzegane są jako korzystne źródło składników odżywczych o dobrym smaku. Powody przejścia na alternatywne napoje mleczne obejmują również zdrowy styl życia, motywację etyczną, troskę o środowisko i aspekty ekonomiczne. Z drugiej strony głównymi barierami w spożywaniu tego typu produktów są wyższe koszty i mniejsza dostępność.
Smak może być powodem wyboru tego typu produktów lub ich odrzucenia. Akceptowalność sensoryczna może być kluczowym czynnikiem ograniczającym powszechność alternatywnych produktów mlecznych. Nowe i zaawansowane technologie nietermicznego przetwarzania, takie jak obróbka w ultrawysokiej temperaturze, homogenizacja w ultrawysokim ciśnieniu, przetwarzanie impulsowym polem elektrycznym, są stosowane w celu rozwiązania problemów związanych z wydłużeniem okresu przydatności do spożycia, stabilnością emulsji, kompletnością składników odżywczych i akceptowalnością sensoryczną produktu finalnego. W segmencie wegańskich alternatyw napojów mlecznych wydaje się, że potrzeba wiele wysiłków, aby opracować nowe produkty, które są smaczne i odpowiednie pod względem odżywczym.
Tak jak wspomniano, smak może być czynnikiem ograniczającym podejmowanie wyborów roślinnych. W Wielkiej Brytanii większość konsumentów nadal uważa, że mleko krowie smakuje lepiej niż mleko roślinne.
Jak podkreśla Dawid Faulkner z Mintel, oprócz zapewnienia dobrego smaku konsumenci chcą również wiedzieć, że nie idą na kompromis w kwestii odżywiania, przechodząc na rośliny, więc dostarczanie wysokiej zawartości białka i innych kluczowych składników odżywczych jest konieczne.
Wegańskie alternatywy napojów mlecznych mają mniejszą gęstość składników odżywczych niż mleko, co jest powodem ich wzbogacania składnikami mineralnymi i witaminami, najczęściej wapniem oraz witaminami A i D.
Produkty alternatywne mogą mieć długie listy składników lub być uważane za bardziej przetworzone niż produkty zwierzęce. Aby zwiększyć atrakcyjność alternatyw napojów mlecznych, należy mocniej podkreślić cechy związane z ich naturalnością.
Cena również może być przeszkodą w stosowaniu produktów roślinnych, ponieważ niektóre alternatywne produkty mleczne są znacznie droższe niż „prawdziwe”. Ostatecznie marki muszą dążyć do osiągnięcia przystępnych cen, aby przekonać konsumentów świadomych budżetu, że produkty te mogą być regularną częścią ich listy zakupów.
Dlaczego alternatywne produkty mleczne?
Wegańskie alternatywy mleka spożywane są na całym świecie. Niektórzy wybierają je do picia ze względów zdrowotnych (jak nietolerancja laktozy), podczas gdy inni piją je ze względu na korzyści odżywcze, jakie oferują. Te i inne czynniki powodują, że wegańskie alternatywy mleka zyskują na popularności dzięki szerokiemu asortymentowi rodzajów i smaków.
W porównaniu z mlekiem krowim substytuty roślinne mają znacznie niższą zawartość tłuszczu, w tym tłuszczów nasyconych i cukru. Zawartość wapnia, potasu i witamin jest znacznie wyższa w roślinnych alternatywach mleka niż w mleku bydlęcym, gdyż są wzbogacone białkiem, wapniem, składnikami odżywczymi, witaminą D i B12.
Ludzie z różnych przyczyn nie chcą spożywać mleka. Zwracają uwagę, że produkcja i przechowywanie produktów odzwierzęcych generują duże ilości gazów cieplarnianych. Czynnik środowiskowy jest zatem coraz bardziej znaczący. Napoje roślinne z soi, owsa i migdałów mogą być dla nich dobrym substytutem mleka. Ponieważ niektóre wegańskie alternatywy napojów mlecznych mają ziarnistą konsystencję, część przetwórców dodaje cukier i zagęszczacze, aby ich produkty były gładsze i smaczniejsze. Konsumenci powinni zatem dokładnie sprawdzić etykietę wartości odżywczej przed zakupem, aby uniknąć np. dodatku cukrów, jeśli nie chcą ich spożywać. Popularne wegańskie alternatywy mleka to migdałowe, kokosowe, ryżowe, sojowe i owsiane, podczas gdy inne, rzadziej spotykane alternatywy roślinne to konopne, grochowe i arachidowe.
Rozpatrując trzy najważniejsze składniki odżywcze: białko, cukier i wapń, należy stwierdzić, że napoje sojowe zawierają więcej białka niż większość innych wegańskich napojów. Mimo że migdały są bogatymi w białko orzechami, większość napojów migdałowych dostarcza niewielkie ilości białka. Napój kokosowy zwykle ma zaś mniej białka niż mleko migdałowe.
Wielu weganom brakuje optymalnych ilości białka. Jeśli więc konsument chce zwiększyć spożycie białka, musi wybierać produkty z większą jego zawartością. A zatem należy sprawdzić etykietę żywieniową produktu, aby uzyskać więcej informacji.
Dzięki przemysłowi przetworzonej żywności, który dodaje cukier praktycznie do wszystkiego, preferencje smakowe większości ludzi przechylają się na słodkie produkty. A ponieważ cukier w napojach wegańskich jest niewidoczny, należy sprawdzać jego zawartość. Wybór niesłodzonych wegańskich napojów pozwoli zaoszczędzić wiele kalorii. Większość wegańskich alternatyw napojów jest wytwarzana ze składników, które naturalnie mają przyjemny smak, a dodane cukry niekoniecznie muszą go poprawiać.
Pomimo szumu generowanego przez diety wegańskie, większość ludzi koncentruje się na spożywaniu większej ilości roślin i zmniejszaniu, a nie eliminowaniu składników zwierzęcych. Troska konsumentów o środowisko i zdrowie ludzkie są kluczowymi czynnikami napędzającymi trend na żywność pochodzenia roślinnego.
Wegańskie alternatywy napojów mlecznych zawierają niejednokrotnie tyle samo wapnia, co mleko krowie. Ten wapń pochodzi zwykle ze zmielonego wapienia, który jest chemicznie czysty i dobrze wchłaniany. Mądrze jest wybrać te napoje, które zawierają więcej wapnia.
Oprócz wegańskich alternatyw napojów mlecznych istnieją inne wegańskie alternatywy dla produktów mleczarskich, w tym: dla serów, masła, jogurtów, lodów, śmietanek do kawy.
Rynek wegańskich alternatywnych napojów mlecznych
Wśród światowych marek alternatyw napojów mlecznych należy wskazać na marki z USA i Kanady, tj.: BetterMoo(d), Blue Diamond, Eden Foods, NotCo, Pacific Foods, Oatly, Planet Oat, Ripple Foods, Silk, So Delicious, Trader Joe’s, WestSoy oraz Whole Foods Market. W Australii firmą oferującą alternatywy napojów mleczarskich jest Nutty Bruce, w Japonii z kolei Sujahta, Fukuren, Midori oraz Kikkoman.
Bakoma pod marką Ave Vege oferuje linię produktów pozbawionych składników pochodzenia zwierzęcego. Wyprodukowano je w 100% na bazie roślin. Tradycyjne mleko krowie zastąpiono mleczkiem z owsa, ryżu oraz kokosa. Wśród produktów firmy Bakoma jest napój Ave Vege na bazie jogurtu kokosowego, bez dodatku cukru i bez laktozy. Można go przechowywać do 6 godzin poza lodówką. Dostępny jest w saszetkach 110 g w następujących wariantach: pomarańcza-ananas, truskawka-malina-aronia, mango-ananas-brzoskwinia. Kolejnym produktem jest Ave Vege z dodatkiem bakterii jogurtowych (mango, kokos i migdały, truskawka, banan).
COVID-19 stworzył nowy impuls dla żywności i napojów pochodzenia roślinnego. Niezależnie od tego, czy chodzi o kwestie zdrowia, czy bezpieczeństwa, niektórzy konsumenci postrzegają wirusa jako powód do zmniejszenia spożycia mięsa, nabiału i innych produktów zwierzęcych.
W Wielkiej Brytanii ponad jedna trzecia konsumentów twierdzi, że pandemia koronawirusa COVID-19 dowodzi, że ludzie muszą jeść mniej zwierząt. Prawie jedna czwarta Niemców zdecydowała się jeść mniej produktów zwierzęcych po ustąpieniu pandemii.
Na polskim rynku dostępne są wegańskie alternatywy dla napojów mlecznych kilku firm. Łowicz (OSM) proponuje produkty zbliżone do jogurtów pitnych – Yogoat owsiany pitny Bez Deka Mleka, wszystkie w kubkach 160 g. Łowicz (OSM) posiada dużo bogatszą ofertę produktów wegańskich jako alternatyw różnych produktów mleczarskich.
Grupa Polmlek jest kolejnym polskim producentem napojów alternatywnych. Marka Nutri Vege powstała jako odpowiedź na potrzeby rynku. Znajduje się pod nią zarówno seria napojów wegańskich: owsiany, sojowy, ryżowy, jak również wegańskie desery owocowe, owocowo-warzywne oraz owsianki. Wszystkie produkty Nutri Vege są oznaczone certyfikatem V-label, który jest znakiem jakości dla wegańskich i wegetariańskich produktów. W ofercie Grupy Polmlek znajdują się pod marką Nutri Vege:
- napój sojowy klasyczny bez cukru,
- napój sojowy klasyczny o delikatnie słodkim smaku,
- napój sojowy czekoladowy,
- napój sojowy waniliowy,
- napój owsiany klasyczny bez cukru,
- napój ryżowy klasyczny bez cukru.
Wszystkie napoje pakowane są w kartony 1 l. Z kolei w ofercie alternatyw roślinnych jogurtów pitnych pod marką Nutri Vege oferowane są Owsiane do picia w smakach:
- polska truskawka z owsem i siemieniem lnianym,
- ananas, mango z owsem,
- polskie jabłko z owsem i cynamonem.
Wszystkie Owsiane do picia dostępne są w butelkach 250 g.
TO CIEKAWE
Już za chwilę na rynku zadebiutuje nowa marka Vegevita, w której w pierwszej kolejności pojawią się tłuszcze roślinne do smarowania, napój owsiany i krem kokosowy. Producentem wyrobów w tej linii jest Grupa Mlekovita.
Na potrzeby wegan także czeska firma Olma proponuje serię produktów owsianych pod marką Green Day. Do zagranicznych marek, które pojawiły się na rynku polskim, należą Alpro, Natumi, Dream czy Joya. Pod niemiecką marką Natumi (Natumi) oferowane są napoje roślinne, które są znane także w innych krajach europejskich. Cenione są ze względu na smak, bogate wartości odżywcze, a także wysoką jakość. Oferta Natumi zawiera między innymi: napoje ryżowe, owsiane, sojowe, migdałowe i orkiszowe dostępne w wielu wariantach z różnymi dodatkami. Pod marką Dream belgijskiego producenta Hain Europe oferowane są np. napoje ryżowe z wapniem, napoje owsiane z wapniem, napoje z orzechów i migdałów oraz napoje ryżowe z orzechami i migdałami. Z kolei austriacki producent Joya proponuje różnorodną ofertę wegańskiego nabiału. Są to napoje roślinne, jogurty, desery, tofu, śmietany. Spośród napojów na uwagę zasługują nietuzinkowe smaki napojów owsianych z musli, z migdałów i ryżu itp.
Co z promocją?
Jak wszystkie produkty, tak i wegańskie alternatywy napojów mlecznych muszą być odpowiednio promowane. Wszak „reklama jest dźwignią handlu”.
Produkty te są z reguły promowane jako bardziej pożywne, bardziej przyjazne dla środowiska i bardziej etyczne niż konwencjonalna żywność i powszechnie pozycjonowane jako alternatywa dla konwencjonalnej „złej żywności”. Wskazuje się jednak na fakt, że zamiast promować wegańskie alternatywy napojów mlecznych jako zupełnie inne produkty pod względem sposobów produkcji żywności, produkcja wegańskich substytutów żywności często wykorzystuje podobne naukowo poparte i uprzemysłowione metody przetwarzania.
Z jednej strony produkty te są sprzedawane jako różne od konwencjonalnych produktów mlecznych (jako etyczne, zrównoważone i zdrowe alternatywy), zaś z drugiej – jako podobne do tych samych produktów (stosowane w podobny sposób i mające podobny smak, kształt i wartość odżywczą). Celem dostawców jest bowiem wyjście poza rynki niszowe i odwołanie się do szerszych grup konsumentów żywności, poszerzenie bazy klientów, zbudowanie masowego rynku.
Udane wprowadzenie roślinnych substytutów żywności nie jest jednak zadaniem łatwym. Niektóre badania naukowe wskazują, że alternatywy te muszą różnić się od konwencjonalnych produktów, aby zachęcić konsumentów do ich nabycia, podczas gdy inni twierdzą, że to ich podobieństwo do konwencjonalnych produktów spożywczych czyni je cennymi dla konsumentów. Należy więc zawsze znaleźć równowagę, tzw. „złoty środek”.
Nieco prognoz
Szacuje się, że rynek napojów wegańskich osiągnie około 75 mld USD do 2030 r. z około 20 mld USD w 2021 r. przy złożonej rocznej stopie wzrostu (CAGR) wynoszącej około 14%.
Owies, soja, migdały, nerkowce, kokos, ryż i inne składniki są powszechnie stosowane w napojach wegańskich. Napoje są korzystne dla zdrowia, ponieważ zawierają niezbędne składniki odżywcze. Rozwój wegańskiego przemysłu napojów jest napędzany przez rosnący popyt na wegańską żywność w wyniku rosnących przypadków nietolerancji laktozy i alergii na mleko. Ponadto rosnący popyt na produkty rolnictwa ekologicznego napędza rozwój branży, ale z drugiej strony kosztowne wydatki na napoje wegańskie ograniczają ekspansję rynkową.
Literatura:
- Dairy alternatives market: Veganism will remain a significant impact factor fueling the demand for non-dairy products: Global industry analysis opportunity assessment (2019-2029), Future Market Insights 2019.
- Prytulska N. i wsp., Сonsumer preferences on the market of plant-based milk analogues, „Potravinarstvo Slovak Journal of Food Sciences” 2021, 15, s. 131-142.
- Zandona L., Lima C., Lannes S., Plant-based milk substitutes: Factors to lead to its use and benefits to human health, [w:] Milk Substitutes – Selected Aspects, ed. M. Ziarno, London 2021.
