Opakowania: Plastikowe opakowania w przemyśle spożywczym

Oliwia Zakrzewska
Forum Mleczarskie Biznes 1/2021 (42)
© fm

Opakowania w branży mleczarskiej odgrywają istotną rolę, ze względu na wiele funkcji, które pełnią. Opakowania to już nie jest tylko kwestia ochrony produktu przed wpływem czynników zewnętrznych. To także ogromna siła marketingowa ze względu na potencjał reklamowy i to, że pierwszy kontakt klienta z produktem odbywa się poprzez kontakt z opakowaniem. Ponadto z rodzajem użytych opakowań wiążą się koszty, które producent musi ponieść (oprócz kosztów poniesionych na jakość użytych surowców). To wszystko wpływa na konkurencyjność na tle podobnych produktów na rynku. Ponadto sprawa materiałów, z których wykonane są opakowania, nieustannie powraca w postaci regulacji prawnych, których celem jest ochrona środowiska i propagowanie rozwiązań ekologicznych.


W dniu 5 czerwca 2019 r. przyjęta została dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, tzw. Dyrektywa Single-Use Plastics. Dyrektywa dotyczy trzech grup przedmiotów: wymienionych w załączniku do dyrektywy produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, produktów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych, narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne. Według definicji zawartych w Dyrektywie tworzywem sztucznym nazywany jest materiał z polimeru, do którego mogły zostać dodane dodatki lub inne substancje i który może funkcjonować jako główny składnik strukturalny produktów końcowych, z wyjątkiem polimerów naturalnych, które nie zostały chemicznie zmodyfikowane. Produktem jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych nazywa się produkt w całości bądź częściowo wykonany z tworzyw sztucznych i który nie został przeznaczony, zaprojektowany ani wprowadzony do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach okresu żywotności wielokrotną rotację (zwrócenie do producenta w celu powtórnego napełnienia lub ponownego użycia do tego samego celu).

© fm

Oksydegradowalne tworzywo sztuczne oznacza materiały z tworzyw sztucznych, zawierające dodatki, które pod wpływem utleniania prowadzą do rozpadu tych materiałów na mikrofragmenty lub do ich rozkładu chemicznego. Wytyczne Europejskiego Stowarzyszenia Przetwórców Mleka EDA (European Dairy Association) dla interpretacji Dyrektywy (UE) 2019/904 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 czerwca 2019 r. o redukcji wpływu pewnych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, zostały opracowane celem wyjaśnienia zakresu Dyrektywy oraz głównych, opisanych wyżej definicji: „tworzywa sztuczne, produkty z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku, pojemniki do żywności jednorazowego użytku, pojemniki z tworzyw sztucznych do jednorazowego użycia do napojów”. W aneksie EDA podaje przykłady opakowań do żywności, które są uznawane jako:

  • tworzywa sztuczne do jednorazowego użycia (przykładami produktów, które są objęte zakresem dyrektywy są na przykład plastikowe butelki do mleka),
  • produkty mleczne w pojemnikach, które zawierają więcej niż jedną porcję żywności
  • pojemniki, które zawierają jedną porcję żywności sprzedawanej w ilości większej niż jedna sztuka.

Pojemniki do żywności objęte tą Dyrektywą są jednocześnie pojemnikami do żywności, która jest przeznaczona do:

  • bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
  • spożywania bezpośrednio z pojemnika,
  • spożycia bez dalszej obróbki.

Jak zauważono mleczarskie pojemniki do żywności, zawierające żywność w więcej niż jednej porcji lub pojemniki zawierające jedną porcję żywności sprzedawanej w ilości większej niż jedna sztuka – nie są uznawane za produkty jednorazowego użycia z tworzywa sztucznego, co wyklucza duże opakowania do użytku domowego. Dyskusji podlega także poruszona w Dyrektywie kwestia „dalszej obróbki”, zgodnie z którą pojemniki do dalszej obróbki także nie są produktami jednorazowego użycia z tworzyw sztucznych. EDA podaje przykład dołączania do opakowania deseru czy jogurtu plastikowej łyżeczki, która wskazywałaby na to, że produkt jest uznany za produkt typu „on the go” i przeznaczony do konsumpcji prosto z pojemnika. Taki produkt powinien być objęty tą Dyrektywą.

Większość produktów mlecznych potrzebuje chłodzenia i jest spożywana zazwyczaj tuż po schłodzeniu. Co więcej, z Dyrektywy wyłączone są „kubki na napoje, gdyż do celów (..) dyrektywy uznawane są za odrębną kategorię produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.” Kolejną kwestią poruszoną w Dyrektywie jest stosowanie polistyrenu ekspandowanego do produkcji opakowań. EDA wskazuje na brak wyszczególnienia na lekko ekspandowany polistyren i ekspandowany polistyren często stosowany w przemyśle do produkcji kubeczków do jogurtu. EDA zaznacza, że w produkcji wspomnianych kubeczków stosuje się arkusze „lżejszego” polistyrenu (PS) wykonanego z trzech warstw: wewnętrznej, środkowej oraz zewnętrznej. Warstwy zewnętrzna oraz wewnętrzna wykonane są z litego polistyrenu. Środkowa warstwa wykonana jest z polistyrenu nieznacznie ekspandowanego podczas ekstruzji z czynnikami chemicznymi lub gazem np. CO2 lub N2. Zaletą zastosowania ekspandowanej warstwy polistyrenu, jest otrzymanie materiału o obniżonej gęstości arkusza mniejszej od 1, a w zależności od tego jak gruba powstanie warstwa środkowa oraz jaki będzie stopień ekspandowania można otrzymać arkusze lżejszego polistyrenu o wartości gęstości z przedziału 0,80-0,95. Taki zabieg zastąpienia litych arkuszy polistyrenu lżejszym skutkuje redukcją zużycia polistyrenu o 10-20%, w zależności od rodzaju kubeczka. Jak podaje EDA nieroztropne jest otrzymywanie wartości gęstości poniżej 0,80, ze względu na spadek wytrzymałości mechanicznej kubeczków, znaczną utratę sztywności i gęstości, a to z kolei w warunkach produkcyjnych i transportowych jest nie do przyjęcia.

© fm

Przykładem firmy, która postanowiła zmniejszyć ilość plastiku w wykorzystywanych opakowaniach jest Hochland Polska. W wydanym komunikacie firma opisuje, że wykorzystuje do produkcji serków Almette opakowanie o 1 g lżejsze. Działanie to spowoduje spadek ilości wprowadzanego na rynek plastiku o 77 ton. Firma stawia ponadto na optymalne prowadzenie procesów recyklingu, pomniejszanie wagi i udziału opakowań w produkcie, uzyskanie redukcji emisji dwutlenku węgla. Ponadto firma stawia sobie również za cel edukację konsumentów w kwestii segregacji istniejących odpadów i ograniczaniu powstawaniu nowych.

Niewątpliwie branża mleczarska stoi przed ogromnym wyzwaniem w kwestii doboru opakowań do produkcji swoich wyrobów. Przy produkcji mleka używa się butelek PET, do produkcji serów i twarogów stosuje się różnego rodzaje plastikowe folie, tacki, do jogurtów kubeczki, a do produktów z topperami plastikowe nakładki z platynkami.

Nie ulega wątpliwości, że opakowania wykonane z tworzyw sztucznych w sektorze spożywczym ogółem odgrywają bardzo ważną rolę. W przemyśle mleczarskim opakowania z tworzyw sztucznych świetnie nadają się do przechowywania żywności uwodnionej, kwaśnej czy tłustej, zachowując przy tym jakość produktu. Producenci opakowań do żywności oprócz ważnych zadań, tj. zapewnienie bezpieczeństwa w kontakcie z żywnością, wytrzymałości mechanicznej opakowań plastikowych, powoli zdają sobie sprawę z tego, że powinny one wpisywać się w aspekty ekologiczne. Obserwowany od pewnego czasu trend zmierza do modyfikacji i tworzenia gospodarki o obiegu zamkniętym i odpowiadającym na potrzeby konsumentów, producentów, detalistów. Firmy z branży opakowaniowej zaczynają skupiać swe moce na dostarczaniu opakowań w 100% pochodzących z materiałów z recyklingu, a także powstają koncepcje maksymalnej redukcji grubości opakowań przy jednoczesnym zachowaniu właściwości mechanicznych. Jednomateriałowe opakowania z tworzyw sztucznych mogą być poddawane recyklingowi.

© fm

Plastik zdobył taką popularność w przemyśle ze względu na swoją wytrzymałość, jakość, łatwość formowania. Z plastiku powstają różne formy takie jak: butelki, kubeczki, tacki, pojemniki, tubki, wiaderka itp. Za stosowaniem plastiku przemawiała także lekkość opakowań, fakt szybkiego naniesienia nadruku, ochrona przed czynnikami zewnętrznymi takimi jak: dostęp światła, tlenu, ograniczenie przedostawania się patogenów. W czasie trwającej pandemii, ograniczenie dostępu patogenów do produktów żywnościowych dodatkowo przybiera na sile. Ponadto plastik bardzo dobrze odpowiada wymagającym właściwościom produktu spożywczego, tj. skład chemiczny, zawartość wilgoci czy właściwości fizyczne.

Nie ulega wątpliwości, że większość produktów mleczarskich znajdujących się na półkach sklepowych wykonanych jest z tworzyw sztucznych. Grupa KGL pracuje nad rozwiązaniem, które zakłada przemysłowe wykorzystanie opakowań wykonanych całkowicie z tzw. recyklatów w branży mleczarskiej. Dofinansowane z Unii Europejskiej prace mają przynieść efekt w postaci produktu opakowaniowego do którego wytworzenia wykorzystane zostaną surowce wyłącznie pochodzące z recyklingu, które będą z powodzeniem zdolne do przechowywania produktów żywnościowych, a po spełnieniu swojego zadania, ponownie wejdą w cykl, nadając się do kolejnego procesu recyklingu. Co więcej Grupa KGL postanowiła podjąć wyzwanie i rozwinęła swoją ofertę produktów skierowanych do sektora mleczarskiego uruchamiając dwie linie do termoformowania kubków.

Opakowanie utrzymuje świeżość produktu mleczarskiego, przyczynia się także do utrzymania zdatności do spożycia przez określony czas, a dobrze zaprojektowane i wykonane pełni funkcję sprzedażową. Nie ulega wątpliwości, że opakowania przeznaczone do wykorzystania w przemyśle spożywczym muszą umożliwiać specjalne traktowanie tych produktów na każdym etapie w łańcuchu produkcyjnym, od momentu wytworzenia, poprzez transport do magazynów, sklepów, a także na końcowym etapie, gdy produkty lądują na sklepowych półkach, a następnie w lodówkach klientów.

Opakowania z tworzyw sztucznych i ich elementy najczęściej wykonywane są metodą termoformowania, wtrysku lub wytłaczania, w tym wytłaczania z rozdmuchem. Otrzymane opakowania pokrywane są atrakcyjną szatą graficzną, a to z kolei jest znanym producentom skutecznym wabikiem na klientów. Nie tylko rodzaj zastosowanego materiału ma znaczenie, niezwykle istotny jest także sposób pakowania, co w znacznej mierze decyduje o jakości pakowanej żywności, długiej trwałości i bezpieczeństwie. Do praktyki produkcyjnej weszły takie rozwiązania jak pakowanie próżniowe czy pakowanie w atmosferze modyfikowanej (ochronnej). Obecnie wybór opakowania staje się pewnego rodzaju kompromisem pomiędzy dostępną metodą pakowania, aspektami ekologicznymi, ekonomicznymi czy marketingowymi.