Energia

Aby człowiek mógł żyć, pracować, uczyć się, spać i oddychać musi do jego organizmu być dostarczona energia. Aby ją uzyskać musi w organizmie zajść proces swoistego spalania, poprzez który dostarczamy naszym organizmom niezbędnej energii do życia. Teoria ta jest bardzo stara i wiąże się z pracami francuskiego uczonego A.Lavoisiera w XVIII w.

Pierwotnym źródłem energii jest słońce, które ulega przemianie poprzez rośliny, zwierzęta i ludzi. Rośliny są tak biologicznie skonstruowane, że mają zdolność bezpośredniego wykorzystania energii słonecznej do syntezy związków organicznych (węglowodanów, białek i tłuszczy) w swoich strukturach i przekształcają je w energię chemiczną. Energia ta poprzez organizmy zwierząt i ludzi zmieniana jest w energię cieplną – pozwalającą m.in. na utrzymanie stałej ciepłoty ciała, energię elektryczną umożliwiającą przewodzenie impulsów nerwowych oraz inne typy niezbędnej dla naszych organizmów energii [1].

Funkcje w organizmie

Dlatego też podstawowym celem odżywiania jest zaspokajanie potrzeb energetycznych ustroju związanych z podtrzymaniem podstawowych funkcji życiowych, termogenezą oraz aktywnością fizyczną.

Podstawowa przemiana materii – PPM, zwana inaczej metabolizmem podstawowym, jest definiowana jako najniższy poziom przemian energetycznych, warunkujących dostarczenie energii niezbędnej do zachowania podstawowych funkcji życiowych w optymalnych warunkach bytowych.

Na wysokość całodobowych wydatków energetycznych człowieka obok metabolizmu podstawowego ma wpływ termogeneza, czyli produkcja ciepła. Ponieważ człowiek zaliczany jest do organizmów stałocieplnych musi utrzymywać stałą temperaturę ciała. Najkrócej mówiąc najbardziej optymalną temperaturą otoczenia dla człowieka jest 22-23°C i wtedy nie dochodzi do zmian w tempie metabolizmu. Jeśli temperatura spada organizm musi uruchomić proces dodatkowej termogenezy, czyli produkcji ciepła.

Kolejnym elementem wpływającym na całkowitą przemianę materii jest aktywność fizyczna, która zależna jest m.in. od rodzaju aktywności fizycznej w ciągu dnia. Inna jest dla osób wyczynowo uprawiających sport, a inna dla osób pracujących umysłowo.

Energia dostarczana do organizmu w postaci jedzenia w ok. 60% jest zużywana na podstawową przemianę materii. Codzienna aktywność fizyczna (dotyczy zwykłych czynności, a nie intensywnych zajęć sportowych) i termogeneza, pochłaniają ok. 20% dostarczonych organizmowi kalorii. Nadmiar energii zamienia się w tłuszcz [1-3].

Objawy niedoborów

Jeżeli organizm będzie poddany niedoborowi w racji pokarmowej to organizm człowieka korzysta z rezerw energetycznych zgromadzonych w postaci glikogenu i tłuszczu zapasowego [1-3].

Objawy nadmiaru

Jeżeli z pożywieniem dostarczymy więcej energii niż wydatkujemy na powyższe cele, to niestety jej nadmiar odłoży się w postaci tkanki tłuszczowej [1-3].

Wartość energetyczna w dziennej racji pokarmowej

Istnieje kilka modeli rozłożenia racji pokarmowych na: 3, 4 lub 5 porcji. Najbardziej korzystne jest rozłożenie ogólnej wartości energetycznej dziennego pożywienia na 4-5 porcji pokarmowych. Chociaż dla osoby zdrowej w średnim wieku dopuszcza się spożywanie 3-4 porcji. Dla osoby pracującej fizycznie lub uprawiającej intensywnie sport, za najbardziej korzystny układ uważa się model 4-posiłkowy [2] I tak model 5-posiłkowy obejmuje: I śniadanie – 25%, II śniadanie – 10%, obiad – 30%, podwieczorek – 15% oraz kolacja – 20%. W 4-posiłkowym planie dnia posługujemy się następującymi wytycznymi: śniadanie – 30%, II śniadanie – 10%, obiad – 40%, oraz kolacja – 20%. Przy 3-posiłkowym planie menu rekomenduje się rozłożyć wartość energetyczną na: śniadanie – 35%, obiad – 40%, kolacja – 25%.

Źródła dotyczące działu Energia:

1. Żywienie człowieka – Podstawy nauki o żywieniu człowieka pod red Jana Hasika i Jana Gawęckiego – Wyd. Naukowe PWN 2003.
2. Żywienie człowieka zdrowego i chorego - pod red Jana Hasika i Jana Gawęckiego – Wyd naukowe PWN 2003.
3. Podstawy prawidłowego żywienia człowieka – pod redakcją Światosława Ziemlańskiego – Fundacja Promocji Zdrowego Żywienia.
4. Komentarz do Piramidy Zdrowego Żywienia – Instytutu Żywności i Żywienia im. Prof. dr n. med. Aleksandra Szczygła – http://www.izz.waw.pl
5. Żywienie Człowieka; Podstawy nauki o żywieniu – pod redakcją Jana Gawęckiego i Lecha Hryniewieckiego; Wydawnictwo Naukowe PWN; 2003.
6. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 roku w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1924/2006 i (WE) Nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 608/2004.
7. Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 roku ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.
8. Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja ; pod redakcją prof. dr hab n.med - Miroslawa Jarosza IZZ ; 2012