Białko
Białka należą do najważniejszych składników pokarmowych, niezbędnych do utrzymania życia. Białka to specyficzne makrocząsteczki organiczne o złożonej strukturze chemicznej, których elementarne części składowe stanowią aminokwasy. W ustroju człowieka znajduje się 18 aminokwasów, różniących się od siebie budową chemiczną, długością łańcuchów bocznych oraz oddziaływaniem [1].
W zależności od wartości odżywczej rozróżniamy białka pełnowartościowe oraz niepełnowartościowe. Do białek pełnowartościowych zaliczamy białka, które zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy w proporcjach zapewniających ich maksymalne wykorzystanie do syntezy własnych białek. Z kolei białka niepełnowartościowe nie są w całości wykorzystywane do syntezy białek ustrojowych i nie zapewniają optymalnego wzrostu organizmów i utrzymania równowagi azotowej dorosłych. Białka pochodzenia zwierzęcego należą do białek o wysokiej wartości odżywczej. Białka pochodzenia roślinnego należą do białek niepełnowartościowych.
Funkcje w organizmie
Białka stanowią zasadniczy element budowy wszystkich komórek ustroju człowieka i wielu czynnie biologicznie związków tj. enzymy czy hormony. Trudno sobie bez nich wyobrazić normalne funkcjonowanie organizmu. Białka regulują wszelkie procesy przemiany materii oraz spełniają wiele funkcji w naszym organizmie, co zapewnia jego prawidłowe funkcjonowanie oraz przystosowanie do zmian środowiska zewnętrznego. Białko steruje procesami przemiany materii przez układy enzymatyczne, reguluje ważne czynności życiowe poprzez hormony. Bierze udział w procesach obronnych organizmu.
Białko odpowiada m.in. za wzrost i rozwój młodych organizmów. Wspomaga uzupełnianie naturalnych ubytków tj. wzrost włosów, paznokci, regenerację skóry i przewodu pokarmowego. Reguluje gospodarkę wodną organizmu oraz równowagę kwasowo-zasadową. Pełni funkcje transportowe, np. przenosi żelazo oraz retinol. Bierze udział w procesach widzenia.
Dopuszczalne oświadczenia zdrowotne na produktach żywnościowych [9]:
- Białko przyczynia się do wzrostu masy mięśniowej
- Białko pomaga w utrzymaniu masy mięśniowej
- Białko pomaga w utrzymaniu zdrowych kości
Objawy niedoborów
Wyróżnia się trzy rodzaje niedoborów białkowych:
- niedożywienie typu marasmus: łagodne niedożywienie w wyniku głodzenia, urazów i stanów pooperacyjnych, związane z niedoborami białkowo-kalorycznymi. W efekcie występuje zmniejszenie masy ciała, osłabienie mięśniowe, niedokrwistość, spadek odporności, upośledzenie funkcji oddechowej, krążenia i trawienia.
- niedożywienie typu kwashiorkor – kolejna faza niedożywienia typu marasmus, powstały w wyniku pogłębienia się stanów niedożywienia białkowego, nasilenia katabolizmu, stresu, urazów czy wystąpienia infekcji. Charakterystycznymi symptomami jest obniżenie stężenia w surowicy albumin krwi i białek.
- niedożywienie typu mieszanego – powstaje przy dużym hiperkatabolizmie, przy niedostatecznej podaży białka. Spotyka się u przewlekle chorych.
Objawy nadmiaru
Nadmierne spożycie białka nie jest korzystne dla zdrowia. Nadmiar białka u niemowląt może spowodować biegunki, objawy kwasicy, odwodnienie i gorączkę. U dorosłych nadmierne spożycie białka może stanowić obciążenie dla pracy nerek, wątroby. Diety wysokobiałkowe stają się często dietami wysokotłuszczowymi, co jest niekorzystne dla organizmów (możliwość wystąpienia otyłości, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego). Zwiększone dawki białek zaleca się jedynie w stanach chorobowych wymagających dodatkowej podaży białka.
Referencyjna wartość spożycia białka dla osób dorosłych:
* Nowe zalecenia: spożycie białka u osób dorosłych powinno mieścić się w granicach 0,8-2 g białka na 1 kg ciała na dobę a u sportowców od 1,2 -1,4 g na kg na dobę. [10]
Źródła w pożywieniu
Do dobrych źródeł białka należą jaja, mleko i jego przetwory tj. sery twarogowe i żółte oraz mięso zwierząt hodowlanych (wołowina, wieprzowina, cielęcina), drobiu i ryb. Porównywalną ilość białek zawierają suszone nasiona strączkowe (groch, fasola, soczewica, soja). Ważnym źródłem białka ze względu na ich duże spożycie są produkty zbożowe.
Źródła dotyczące całego działu Białko
- Żywienie człowieka – Podstawy nauki o żywieniu człowieka pod red. Jana Hasika i Jana Gawęckiego – Wydawnictwo Naukowe PWN 2003.
- Żywienie człowieka zdrowego i chorego – pod red Jana Hasika i Jana Gawęckiego – Wydawnictwo Naukowe PWN 2003.
- Podstawy prawidłowego żywienia człowieka - pod redakcją Światosława Ziemlańskiego – Fundacja promocji Zdrowego Żywienia.
- Komentarz do Piramidy Zdrowego Żywienia – Instytutu Żywności i Żywienia im. Prof. dr n. med. Aleksandra Szczygła – http://www.izz.waw.pl
- Strona programu Rodzino trzymaj formę ! www.trzymajforme.pl
- Dietetyka – pod redakcją Jana Hasika PZWL.
- Żywienie Człowieka; Podstawy nauki o żywieniu – pod redakcją Jana Gawęckiego i Lecha Hryniewieckiego; Wydawnictwo Naukowe PWN 2003.
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 roku w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1924/2006 i (WE) Nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 608/2004.
- Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 roku ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.
- "* Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja"; pod red. prof. dr hab. n.med. Mirosława Jarosza , IZZ ; 2012