Higiena: Środki myjąco-dezynfekujące. Budowa i zasady doboru

Woda

Woda stanowi ok. 99% roztworu myjącego, dlatego analizując skuteczność różnych substancji myjących, musimy również przedstawić ten składnik. Oprócz wody dobrej jakości mikrobiologicznej (zwykle to samo źródło wody jest wykorzystywane do przyrządzania roztworu myjącego oraz dostarcza wodę do płukania końcowego), dla skuteczności procesów czyszczenia znaczenie ma przede wszystkim jej twardość – duża zawartość jonów wapnia (>60 mg/l) może znacząco obniżać skuteczność procesów czyszczenia.

Substancje powierzchniowo czynne

Są związkami chemicznymi powodującymi obniżenie napięcia powierzchniowego wody, przez co pomagają w lepszym zwilżeniu czyszczonej powierzchni. Pomagają one substancji myjącej penetrować usuwany osad.

Cząsteczki substancji powierzchniowo czynnych zbudowane są z hydrofobowego ogona (nierozpuszczalnego w wodzie lub polarnych rozpuszczalnikach) oraz hydrofilowej głowy (dobrze rozpuszczalnej w wodzie). Hydrofobowa część cząsteczki wykazuje powinnowactwo do tłuszczów i olejów, podczas gdy część hydrofilowa wykazuje powinnowactwo do wody. Dzięki takiej budowie, substancje powierzchniowo czynne mogą emulgować i dyspergować oleje, tłuszcze, woski, pigmenty. Niektóre z tych substancji wytrącają się przy wysokich wartościach pH (>12), przez co stają się nieodpowiednie do użytku w połączeniu z silnymi zasadami.

Biorąc pod uwagę ładunek elektryczny, jakim obdarzona jest cząsteczka, substancje powierzchniowo czynne dzieli się na trzy grupy: anionowe, kationowe i niejonowe środki powierzchniowo czynne.

Anionowe środki powierzchniowo czynne

Cząsteczka ma ujemny ładunek elektryczny. Do tej grupy związków zaliczymy sole kwasów tłuszczowych, związki sulfonowe. Anionowe środki powierzchniowo czynne mają działanie bardzo podobne do mydeł, przy czym są one mniej wrażliwe na jony obecne w twardej wodzie. Największą skuteczność działania wykazują w pH 11-12, niektóre wykazują właściwości synergistyczne w mieszaninie z innymi detergentami. Substancje te dość mocno się pienią - jest to zjawisko korzystne w przypadku preparatów przeznaczonych do mycia ręcznego i pianowego, niekorzystne zaś w przypadku preparatów wykorzystywanych do mycia w układach zamkniętych CIP.

Kationowe środki powierzchniowo czynne

Cząsteczka ma dodatni ładunek elektryczny i substancje te nie mogą być łączone w preparacie myjącym z anionowymi środkami powierzchniowo czynnymi.

Substancje te, chociaż dobrze zwilżają powierzchnię, wykazują jednak dość słabe zdolności myjące. Najczęściej kationowe środki powierzchniowo czynne stosuje się jako dezynfektanty. Ze względu na pienienie się, mają ograniczone zastosowanie z preparatach do mycia w CIP. Do tej grupy związków zaliczamy między innymi czwartorzędowe związki amoniowe (QUAT).

Niejonowe środki powierzchniowo czynne

Cząsteczka nie ma ładunku elektrycznego. W grupie tej znajdziemy wiele związków chemicznych mających zróżnicowane właściwości chemiczne. Spotkamy w tej grupie wiele substancji niskopieniących się, o dużej zdolności obniżania napięcia międzyfazowego i dość dobrej zdolności zwilżania powierzchni, przez co powszechnie stosuje się je w preparatach do mycia w CIP. Ponieważ są silnymi emulgatorami, zasługują na szczególną uwagę, jeśli proces czyszczenia jest ukierunkowany na usuwanie olejów lub tłuszczu. Nie są wrażliwe na twardość wody, mogą być stosowane łącznie z anionowymi i kationowymi środkami powierzchniowo czynnymi.