Produkty ekologiczne: Ekologiczna nuta

Moda na produkty ekologiczne wydaje się systematycznie rozkręcać na dobre. Trudno powiedzieć jaką osiągnie skalę, ale faktem jest, że coraz więcej produktów wytwarzanych jest z surowca organicznego. Producenci reagują na rosnące zainteresowanie konsumentów i poszukują certyfikowanych producentów mleka. Portfolio wyrobów z etykietą „organiczne”, „bio”, „ekologiczne” coraz częstej widoczne jest na polskich półkach.

Co to jest?

Żywność ekologiczna to produkty wytwarzane w zintegrowany sposób wedle ściśle określonych reguł uprawno-hodowlano-produkcyjnych. Śmiało można powiedzieć, że produkcja żywności ekologicznej jest swoistym systemem zarządzania zarówno gospodarstwem jak i procesem produkcji żywności, łączącym najkorzystniejsze dla ochrony środowiska praktyki, wysoki stopień różnorodności biologicznej oraz ochronę zasobów naturalnych. Warto podkreślić, że rolnictwo ekologiczne to system prośrodowiskowego działania, w którym stosuje się wysokie standardy i metody produkcji odpowiadające współczesnym wymaganiom konsumentów preferujących wyroby nieskażone „chemią uprawną” i wytwarzane przy użyciu substancji i procesów wyłącznie naturalnych.

Produkcja ekologiczna jest niezwykle pozytywna w swojej koncepcji, bowiem pełni podwójną funkcję społeczną. Uważa się, że rolnictwo ekologiczne działa w interesie społecznym głównie poprzez stosowane techniki prowadzenia gospodarstw rolnych. Stosowane systemy zarządzania przyczyniają się wydatnie do ochrony środowiska i korzystnego rozwoju obszarów wiejskich. Z drugiej strony, odpowiadając na rosnącą świadomość konsumentów i rodzące się w związku z tym potrzeby i wymagania dostarcza na rynek produkty wychodzące naprzeciw wymogom zwiększającego się popytu na produkty stricte ekologiczne, które postrzegane są przez konsumentów jako zdrowsze, bez pestycydów i o korzystniejszym profilu żywieniowym.

Początki gospodarstw ekologicznych w Polsce

Początki rolnictwa ekologicznego w Polsce datowane są na 1990 r., kiedy przeprowadzona została pierwsza kontrola gospodarstw ekologicznych na podstawie kryteriów rolnictwa ekologicznego Stowarzyszenia Ekoland, opracowanych zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego IFOAM.

Pierwsze regulacje prawne w Polsce dotyczące rolnictwa ekologicznego zostały wprowadzone w 2001 r. wraz z wejściem ustawy o rolnictwie ekologicznym. Kamieniem milowym dla rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce było wstąpienie do UE. Wówczas obowiązywać zaczęła nowa ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 20 kwietnia 2004 r., która określała zadania, kompetencje organów i jednostek certyfikujących w systemie rolnictwa ekologicznego. W roku przystąpienia do Unii w Polsce było już 3760 producentów ekologicznych, działało 55 przetwórni ekologicznych, a powierzchnia ekologicznych użytków rolnych szacowana była na 83,7 tys. ha.

W Polsce produkcja ekologiczna powinna być prowadzona zgodnie z zasadami określonymi w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych na wszystkich etapach produkcji, przygotowania i dystrybucji, i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91.

Zasady rolnictwa ekologicznego

Podstawą rolnictwa ekologicznego jest zasada, że powinno ono funkcjonować przede wszystkim w oparciu o zasoby odnawialne, w ramach systemów rolniczych organizowanych na poziomie lokalnym. Dlatego też w celu ograniczenia zużycia zasobów nieodnawialnych odpady i produkty uboczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego powinny być poddawane recyklingowi, który umożliwia uzyskanie substancji odżywczych do nawożenia gleby i zapobiega jej wyjałowieniu. W przypadku upraw rolnych ważne jest, by ziemia, którą obejmuje gospodarstwo, była czysta, nieskażona. Na ekologiczne uprawy rolnie nie wykorzystuje się więc terenów przydrożnych, gdzie gleba zawiera zbyt dużo ołowiu i innych zanieczyszczeń.

Wśród praktyków rolnictwa ekologicznego wyznawana jest koncepcja wskazująca, że ekologiczna produkcja roślinna powinna przyczyniać się do utrzymywania i zwiększania żyzności gleby, oraz zapobiegać jej erozji. Dlatego też rośliny muszą być nawożone poprzez naturalny ekosystem gleby, a nie za pomocą dodawanych do gleby nawozów rozpuszczalnych stosowanych w rolnictwie konwencjonalnym. Zatem podstawowymi elementami systemu zarządzania ekologiczną produkcją roślinną są: zarządzanie żyznością gleby, wybór gatunków i odmian, wieloletni płodozmian, recykling substancji organicznych i odpowiednie techniki uprawy. Stosowane nawozy muszą być naturalne – kompost i obornik, a więc dobrze jeśli na ekofarmie są zwierzęta. Dopuszcza się to, że dodatkowe nawozy lub środki poprawiające żyzność gleby i środki ochrony roślin mogą być używane wyłącznie w przypadku, gdy ich użycie jest zgodne z celami i zasadami produkcji ekologicznej.

Wartym zauważenia jest też fakt, że pojęcie „ekologiczności” odnosi się do wszystkich elementów łańcucha produkcyjno-logistycznego. Przykładowo transport może odbywać się wyłącznie w szczelnie zamkniętych i dobrze oznakowanych opakowaniach, z odpowiednią dokumentacją wskazującą na nadawcę, jednostkę certyfikującą, odbiorcę oraz status towaru.

Małgorzata Głos

Client Service & Business Development Leader w CMR

Wraz z trwającym już od dłuższego czasu rozwojem trendu zdrowotnego obserwujemy dynamiczny wzrost sprzedaży kategorii spożywczych z certyfikatem Bio. Rosnące zapotrzebowanie konsumentów na tę grupę produktów dostrzegli również właściciele sklepów małoformatowych. Wśród asortymentu coraz częściej pojawiają się organiczne produkty spożywcze. I choć nadal stanowią one tylko ułamek całkowitej wartości sprzedaży w sklepach małoformatowych do 300 m2, to przez pierwsze pół roku 2019 ich sprzedaż wzrosła o ponad 50% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego. Wśród segmentu produktów spożywczych z certyfikatem Bio największe znaczenie ma nabiał, który zanotował jeszcze większy wzrost sprzedaży wartościowej niż cały asortyment Bio. W tym samym okresie cała kategoria nabiału urosła wartościowo o 10%. Nabiał z certyfikatem Bio jest coraz częściej wybierany przez kupujących w sklepach małoformatowych – w ostatnim półroczu na 3 z 5 paragonów z żywnością Bio znalazły się produkty nabiałowe Bio. Sprzedaż certyfikowanego nabiału stanowiła blisko połowę całkowitej sprzedaży produktów spożywczych Bio w ujęciu wartościowym. Dynamiczny rozwój segmentu nabiału z certyfikatem Bio odzwierciedla blisko 30% wzrost średniej liczby transakcji na sklep w ostatnich 6 miesiącach, kończąc na czerwcu 2019. Shopperzy również częściej sięgali po pozostałe produkty nabiałowe, ale dynamika wzrostu średniej liczby transakcji na sklep w analogicznym okresie dla całej kategorii nabiału wyniosła tylko 4%. Średnio w sprzedaży w sklepach małoformatowych w pierwszym półroczu 2019 r. było dostępnych dwa razy tyle produktów nabiałowych z certyfikatem Bio w porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku. Na sklep przypadało blisko 4 produkty, średnio najwięcej produktów w asortymencie Bio notowały jogurty łyżeczkowe oraz serki homogenizowane. Dla porównania, w tym samym czasie w sklepach małoformatowych do 300 m2 było dostępnych średnio 114 produktów z całego segmentu nabiałowego. Najczęściej wybierane przez kupujących kategorie to jogurty łyżeczkowe, jogurty naturalne oraz mleko. W ostatnim półroczu na znaczeniu zyskała kategoria serków homogenizowanych, która osiągnęła 7,5% udziałów w liczbie transakcji w segmencie nabiału Bio. W pierwszym kwartale 2019 r. jogurty łyżeczkowe Bio były dostępne w co drugim sklepie małoformatowym do 300 m2 sprzedającym produkty z certyfikatem. Producenci jogurtów naturalnych Bio dotarli ze swoją ofertą do 1/3 takich sklepów. Rynek produktów nabiałowych z certyfikatem Bio jest zdominowany przez dwóch graczy – Bakoma oraz OSM Piątnica, z czego ten pierwszy jest niekwestionowanym liderem osiągającym blisko 70% udział w rynku w ujęciu wartościowym. Jednak w ostatnim półroczu OSM Piątnica zanotowała wyraźny wzrost sprzedaży i tym samym zyskała udziały kosztem firmy Bakoma. Dynamiczny rozwój zanotował również producent marki Maluta – OSM Nowy Dwór Gdański. Z jednej strony obserwujemy dynamiczny rozwój sprzedaży nabiału z certyfikatem Bio w handlu małoformatowym, z drugiej zaś czynnikiem, który może ten wzrost spowalniać jest średnia cena organicznych odpowiedników jogurtów, mleka, serków homogenizowanych, czy też innych produktów nabiałowych. Kupujący stojąc przed półką w sklepie musi pogodzić się z faktem, że certyfikowany nabiał jest obecnie średnio o 75% droższy od swoich standardowych odpowiedników.

Proces certyfikacji

Celem procesu certyfikacji jest finalnie pomoc konsumentom w prawidłowym zidentyfikowaniu i rozróżnieniu produktów ekologicznych od konwencjonalnych. Proces certyfikacji trwa kilka lat i jest rygorystyczny w swoich wymaganiach. Wymaga od rolnika dyscypliny, poświęcenia oraz świadomego zaangażowania intelektualnego i emocjonalnego. To jest w głównej mierze powodem, dlaczego produkty ekologiczne są z zasady droższe od produktów konwencjonalnych.

Nim gospodarstwo uzyska certyfikat zgodności i uzyska zgodę na opisanie produktów jako ekologiczne trzeba przejść przez 2-3 lata żmudnej drogi pozwalającej na przestawienie tradycyjnego gospodarstwa na nowy, ekologiczny kierunek działania. Przede wszystkim rolnik musi zgłosić swoją chęć prowadzenia gospodarstwa, w ramach rolnictwa ekologicznego, do jednostki certyfikującej w celu ubiegania się o tzw. certyfikat ekologiczny (zgodności). Jest to etap deklaracyjny, w którym rolnik określa rodzaj prowadzonej działalności oraz wskazuje tereny, na których będzie taką działalność prowadził. Określa też kategorie prowadzonej działalności: produkcja roślinna lub roślinno-zwierzęca.

Następnym etapem jest systematyczne przestawianie gospodarstwa na metody określone w koncepcji rolnictwa ekologicznego. Standardowo okres przestawiania gospodarstwa trwa dwa lata, a w przypadku upraw wieloletnich, sadowniczych, innych niż trawy czy pastwiska – trzy lata. Co roku w gospodarstwie przeprowadzana jest pełna kontrola w okresie od połowy maja do połowy września.

Podczas kontroli sprawdza się czy proces produkcji prowadzonej w gospodarstwie jest zgodny z wymaganiami Rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007, czyli czy gospodarstwo spełnia określone warunki m.in. czy nie stosuje mineralnych nawozów azotowych, a także żadnych niedozwolonych środków ochrony roślin.

Jeżeli gospodarstwo spełnia wymogi określone w ustawie produkty wyprodukowane metodami ekologicznymi i ich ilość umieszczane są na certyfikacie. Produkt ekologiczny ma na opakowaniu symbol unijnego certyfikatu – zielony listek z 12 gwiazdkami.

Dlaczego tak drogo?

Produkty ekologiczne cenione są wśród konsumentów za ich smak i walory zdrowotne. Niestety główną wadą rolnictwa ekologicznego jest relatywnie wysoka cena produktów, wynikająca z wysokich wymagań produkcji oraz wyższych kosztów działalności.

Kupując produkty ekologiczne warto mieć na uwadze, że są one wytwarzane w naturalny sposób z zachowaniem wielu tradycyjnych technik produkcji, na pierwszym miejscu stawia się jakość, smak i zapach, czystość produktu, naturalność, w mniejszym stopniu wolumen. Koszt produkcji jest wysoki ze względu na wyeliminowanie z produkcji tańszych sztucznych nawozów i środków ochrony roślin. Rolnicy ekologiczni produkują mniejsze ilości surowców niż „konwencjonalny” rolnik, dlatego też ilość tego typu surowca jest limitowana. Uprawy bio są zwykle małe, niekiedy nawet o jedną trzecią mniej wydajne i o wiele bardziej pracochłonne niż konwencjonalne.

Mimo wyższej ceny należy się spodziewać się coraz to większego zainteresowania tego typu produktami zarówno konsumentów jak i producentów. Jest to wynikiem większej świadomości odbiorców – konsumentów oraz odbiorców – przemysłu mleczarskiego. Produkty ekologiczne są wyznacznikiem rozumienia potrzeb konsumentów, w kontekście naturalnych produktów oraz budowania wizerunku świadomego, proekologicznego producenta. Producenta, któremu zależy na zrównoważonym odpowiedzialnym społecznie prowadzeniu biznesu, w zgodzie z naturą i korzystnym dla środowiska.

Ciekawy produkt

Prawdziwy ekologiczny ser smażony przyrządzony wg starej domowej receptury z certyfikowanego ekologicznego twarogu oraz naturalnego ekologicznego masła extra. Wszystkie surowce są certyfikowane i pochodzą z najczystszych ekologicznie regionów Polski, a cały proces produkcji jest poddany ciągłej i ścisłej kontroli. Atrakcyjny kubek przyciąga spojrzenie, a smak sera pozwala mu wrócić do lat młodości i sera samodzielnie smażonego przez mamy i babcie.

Producent: Frąckowiak (ZPSiH).

Hodowla organiczna

Hodowla zwierząt podlega szczegółowej kontroli. Zwierzęta nabywa się wyłącznie od innych gospodarstw ekologicznych. Hoduje się tradycyjnie w oborze na ściółce, skąd łatwo pobrać obornik. Zwierząt tych nie wolno karmić paszami przemysłowymi, a biokarma musi pochodzić z gospodarstwa. Pasza z uprawy ekologicznej nie może zawierać antybiotyków ani środków wspomagających wzrost. Odporność jest budowana naturalnie, a leki syntetyczne podaje się w wyjątkowych sytuacjach i pod ścisłą kontrolą weterynarza.

Przy hodowli zwierząt stosuje się zasadę dobrostanu oraz zwraca się szczególną uwagę, by zwierzęta były dobrze traktowane i miały dostęp do wolnych wybiegów i pastwisk. Liczba zwierząt w stadzie jest ograniczona, aby zapewnić zwierzętom jak najlepsze warunki bytowe. Ponieważ zwierzęta hodowane w sposób ekologiczny jedzą bardziej zróżnicowaną naturalną paszę ich mięso jest mniej tłuste i wodniste. Obecnie uważa się, że organiczne produkty pochodzenia zwierzęcego mają nie tylko więcej smaku, lecz także wartości odżywczych.

Wartym zwrócenia uwagi jest aspekt minimalizacji stosowania dodatków do żywności. W ekożywności dopuszczalne jest do 5% substancji dodatkowych. Dlatego też UE zezwala bioproducentom na wybór spośród 48 dodatków, podczas gdy dla porównania producenci konwencjonalni mogą korzystać aż z 316 dodatków do żywności.

Barbara Nejman-Sobol

Key Account Manager w Jansen Kaczorowski Cichocki

Firma Jansen odpowiadając na potrzeby wzrostowego rynku już od kilku lat utrzymuje i stale poszerza gamę importowanych produktów ekologicznych. Nasi klienci chętnie sięgają po ekologiczną grecką Fetę Roussas, która już na dobre zagościła w ich domach oraz po smakowite jogurty włoskiej marki Vipiteno, które charakteryzuje nie tylko ekologiczne wytwarzanie, ale też dbałość o biodegradowalne opakowanie. Dostępne są również holenderskie sery półtwarde marki Henri Willig, a także włoskie specjały bio takie jak Gorgonzola, Mozzarella czy Mascarpone marki Ambrosi.

---

Rynek żywności ekologicznej w Polsce

W końcówce lat 90. liczbę specjalistycznych gospodarstw szacowano na około 500, a uprawami eko zajmowali się głównie pasjonaci. Według danych Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w 2016 roku w Polsce działało 23 375 producentów ekologicznych. Jednak mimo że polski rynek ekożywności rozwija się, wciąż gonimy kraje takie jak: Wielka Brytania, Holandia, Austria. Według danych Inquiry Market Research średnia unijna to około 4%. Liderami w tej kategorii są Duńczycy 8,4%, Szwajcarzy 7,7% oraz Austriacy 6,5%. W Polsce udział żywności ekologicznej w rynku spożywczym to ok. 0,3-0,5%.

Wartość polskiego rynku ekologicznej żywności w 2015 r. wynosiła 167 mln euro (ok. 700 mln zł), przy czym przeciętnie wydaliśmy na żywność ekologiczną 4 euro (ok. 16 zł). Według analiz rynkowych w 2018 r. wartość rynku produktów eko w Polsce przekroczyła 1 mld złotych. Według prognoz branżowych tendencja wzrostowa na polskim rynku ma się utrzymać przynajmniej do 2030 r. (max 20% rok do roku).

Rynek żywności ekologicznej rośnie, a placówki handlowe zapewniają konsumentom coraz bardziej interesującą ofertę. Obecnie producenci żywności dostarczają cały asortyment organiczny. Posiadanie w swoim portfolio produktów ekologicznych stało się modne wizerunkowo i biznesowo.

Ważnym elementem rozwoju rynku produktów ekologicznych w Polsce jest wzrost dostępności asortymentu i różnorodność oferty. Istotnym elementem polityki marketingowej są coraz liczniejsze akcje informacyjno-promocyjne organizowane zarówno przez producentów jak i różnego rodzaju instytucje i organizacje, zarówno państwowe, jak i pozarządowe, które przyczyniają się do zwiększenia świadomości wśród polskich konsumentów. Wartym podkreślenia jest też wzrost zasobność ich portfela.

Kolejnym ogniwem są osoby pracujące w działach zakupu, dystrybutorzy oraz właściciele sklepów z branży eko, którzy poszerzają ofertę. Wyraźnie wzrasta sprzedaż produktów ekologicznych w placówkach wielkopowierzchniowych oraz dyskontach, które same zaczynają opracowywać swoje linie produktowe w tym zakresie. Przewiduje się również wzrost obrotów w specjalistycznych i sieciowych sklepach online.

Spośród wyrobów importowanych uwagę zwracają produkty marek: Olma, Soebbeke oraz Schwarzwaldmilch. W grze o rynek szczególną rolę odgrywają sieci handlowe. Oprócz asortymentu producenckiego wdrażają swoje marki tj. Go Bio (Biedronka), K-Bio (Kaufland) czy Bio-organic (Lidl).

Literatura

1. strony własne producentów i sieci handlowych
2. http://wyborcza.pl/TylkoZdrowie/1,137474,17025203,Co_jest_bio__a_co_jest_eko.html
3. https://zywnosc-ekologiczna.com.pl/o-nas/certyfikat/
4. https://analizarynku.eu/rynek-zywnosci-ekologicznej
5. Katarzyna Wasilik Rolnictwo ekologiczne i rynek eko-produktów w Polsce na tle innych krajów europejskich.