Opakowania: Produkty dla seniorów wyzwaniem firm pakujących

Joanna Górska
Forum Mleczarskie Biznes 2/2019 (36)

Od kilkunastu lat wyraźnie zauważalny jest proces starzenia się społeczeństwa w Europie. Oznacza to, że w ogólnej populacji zwiększa się udział osób starszych. Spacerując ulicami miast, siedząc w pojazdach komunikacji miejskiej widzimy coraz więcej osób starszych. Przy czym warto dodać, że osoba dojrzała to niejednokrotnie aktywna osoba, spełniająca się zawodowo, uprawiająca sport i dbająca o swoje zdrowie. Dlatego też przed przemysłem spożywczym i opakowaniowym oraz sieciami handlowymi rodzi się wyzwanie, jak dopasować produkty zarówno pod kątem żywieniowym, użyteczności i funkcjonalności opakowania dla seniora.

Świat się starzeje

Postęp cywilizacyjny XX w. przyniósł rewolucję w sposobie życia. Poprawiła się higiena, służba zdrowia, poprawił się profil żywieniowy. W XIX w. ludzie żyli prawie dwukrotnie krócej niż dzisiaj. W wielu krajach, szczególnie w Europie Zachodniej obserwuje się znaczący wzrost odsetka osób w wieku starszym – w Polsce osób po 60 r.ż. jest około 15%, w Szwecji i Finlandii 17%. Szacunki europejskie na rok 2020 r. wskazują nawet 25%, a w Polsce około 20%. W USA żyje 46 mln osób w wieku powyżej 65 lat. Badania wskazują, że liczba ta w 2060 r. zwiększy się do 98 mln.

Na wysokość wskaźnika mają wpływ: postęp socjalno-ekonomiczny, rozwój medycyny i techniki, zaostrzenie higieny oraz zmiany stylu życia. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w strukturze demograficznej ludności osoby w wieku 65 lat stanowią 7% ogółu populacji. Obecnie mówi się, że w Unii Europejskiej (EU 28) na 511,5 mln mieszkańców 19,4% to osoby w wieku 65 lub więcej lat.

Na strukturę demograficzną społeczeństw wpływa także zmiana oczekiwań ludzi co do życia i jego jakości. Kobiety są nie tylko lepiej wykształcone, ale szturmem weszły na rynek pracy. Nie chcą ograniczać się do tradycyjnego wzorca gospodyni domowej i matki, ale chcą rozwijać się, podróżować, żyć samodzielnie oraz robić karierę. Często w związku z tym pary przekładają moment na realizacje marzeń o powiększeniu rodziny, rozwijają obopólnie karierę, realizują swoje marzenia i aspiracje życiowe. To wiąże się z nieobecnością w domu, stresem, przepracowaniem. W rezultacie przestrzeń na pojawienie się potomka zmniejsza się, co w konsekwencji wpływa na dzietność.

Seniorzy, czyli kto?

Światowa populacja z roku na rok staje się starsza. Światowe estymacje wskazują, że ponad 1 mld ludzi na świecie w przeciągu następnych 20 lat przekroczy wiek 60 lat. Ważnym aspektem dla tej grupy są nadal możliwości nabywcze. Wiele osób ma problemy z nabyciem podstawowych produktów. Dlatego też opakowania powinny być wprawdzie produkowane z atrakcyjnych materiałów, ale nie powinno to znacząco podwyższać kosztu produktu.

Opakowania produktów dla seniorów powinny mieć czytelną, prostą, łatwą do odczytania grafikę. Producenci, projektanci i graficy zaangażowani w tworzenie opakowań powinni raczej skupić się na dużych, czytelnych czcionkach i obrazach, a nie drobnych zapisach. Opakowania powinny być czyste w przekazie, z silnym brandingiem, ale z ograniczoną ilością tekstów marketingowych. Szczególnie godne polecania są delikatne pastele oraz odcienie niebieskiego.

Warto pamiętać, że osoby w starszym wieku bardzo często cierpią na różnego rodzaju bóle (rąk, mięśni), sztywność (kręgosłupa, barków, palców u rąk), co w znacznym stopniu utrudnia im normalne funkcjonowanie. Coraz więcej seniorów – szacunki mówią, że może to być nawet około 30% – żyje w jednoosobowych gospodarstwach domowych i często muszą być samodzielni i samowystarczalni.

Początki procesów starzenia się organizmu

W zasadzie moment, od którego uznaje się daną osobę za starszą jest sprawą umowną. Aktualnie przyjmuje się, że okres starości zaczyna się w wieku 60 lub 65 lat. Dodatkowo okres ten dzielony jest jeszcze na krótsze odcinki: od 60 do 74 lat jest to wiek podeszły, od 74-90 lat – wiek starszy i powyżej 90 lat – wiek sędziwy.

Bez względu na nasze dobre chęci i styl życia procesy starzenia się dotyczą wszystkich i rozpoczynają się stosunkowo wcześnie, bo już w wieku około 40 lat. Ale nie wszyscy starzejemy się jednakowo, tempo tego procesu jest bardzo zróżnicowane u poszczególnych osób. Zdarza się, że sprawność zarówno fizyczna jak i umysłowa niektórych osób starszych jest lepsza niż osób młodszych wiekowo. Czyli nie zawsze tzw. wiek biologiczny odzwierciedla wiek metrykalny/kalendarzowy.

Podczas gdy wiek kalendarzowy wskazuje wyłącznie liczbę przeżytych lat, to wiek biologiczny związany jest ze sprawnością funkcjonalną organizmu, zmianami w tkankach i organach, zachodzącymi z upływem czasu. Aktualnie wiadomo, że niektóre czynniki, takie jak uwarunkowania genetyczne, czynniki środowiskowe mogą modyfikować tempo starzenia się. Wprawdzie czynników genetycznych nie jesteśmy w stanie zmodyfikować i jesteśmy od nich zależni. Możemy zatem modyfikować czynniki środowiskowe takie jak: styl życia, sposób żywienia, nałogi (palenie, picie alkoholu) oraz aktywność fizyczną. Czynnikami mającymi wpływ na procesy starzenia się są także uwarunkowania społeczne i psychologiczne, które wpływają na osobowość człowieka.

Produkty dla osób starszych powinny być umieszczone na odpowiedniej wysokości i łatwe do wyjęcia z półek i dyspenserów. Promocje powinny być czytelne i łatwe do zrozumienia dla wolniej przetwarzającego teksty i niedowidzącego starszego człowieka. Miejsca z produktami dla seniorów powinny mieć specjalne oznakowanie.

 

Problemy fizjologiczne wieku starszego

Organizm człowieka starzeje się już od około 40. roku życia, a objawy tego procesu uwydatniają się po 60. roku życia. Starzenie się organizmu prowadzi do zmniejszania się wydolności narządów i zaburzenia równowagi ogólnoustrojowej, zmniejszenia odporności organizmu na choroby, obniżenia sprawności układu nerwowego, tkanki ulegają odwodnieniu.

Coraz gorzej pracują różne narządy wewnętrzne. Do tego dochodzą zaburzenia w odczuwaniu smaku i zapachu, co nieodzownie prowadzi do utraty apetytu i braku łaknienia. Bardzo częstym problemem są choroby zębów i dziąseł, co znacznie ogranicza proces żucia i rozdrabniania pokarmów. W starszym wieku następuje też zmniejszenie wydzielania się śliny, pojawiają się zmiany w błonach śluzowych jelit i żołądka, które upośledzają przełykanie oraz przyswajanie wielu składników pokarmowych.

Kolejnym problemem jest zwolnienie perystaltyki jelit. Osłabienie wydzielania żółci i soku trzustkowego powodują zaburzenia trawienia. Wskazuje się także, że u osób starszych pogarsza się sprawność pracy nerek, ukrwienie i utlenienie tkanek, następuje „ucieczka” wapnia.

Cechą charakterystyczną dla tego okresu są także częste choroby i spadek sprawności fizycznej i umysłowej co sprawia, że osoby takie stopniowo mają problemy ze standardowym funkcjonowaniem na poziomie podstawowych warunków do życia, a tym samym nie są w stanie sprostać prawidłowym zasadom żywienia. Niestety znaczny udział w pojawianiu się problemów zdrowotnych ma niewłaściwy styl życia i sposób żywienia.

Czynniki wpływające na nieprawidłowe żywienie

Do czynników wpływających na nieprawidłowe żywienie i styl życia należą czynniki pierwotne oraz wtórne. Spośród czynników pierwotnych wskazuje się brak lub nieznajomość zasad prawidłowego żywienia, postępującą niesprawność, izolację społeczną i samotność, zaburzenia psychiczne, długotrwałe nieprawidłowe leczenie oraz niewystarczające środki finansowe.

Spośród czynników wtórnych wskazać należy m.in. utratę apetytu, braki w uzębieniu, powodujące trudności w żuciu pożywienia, zaburzenia we wchłanianiu niektórych składników pokarmowych, nałogi, stosowanie niektórych leków.

Niestety na fizjologiczne starzenie się organizmu nie mamy wpływu. Uważa się jednak, że właściwym sposobem odżywiania, w miarę zdrowym stylem życia oraz dbaniem o siebie można ten nieodwracalny i niekorzystny proces opóźnić. Nieodzownym elementem zdrowego stylu życia seniora jest zachowanie zasad zdrowego żywienia, prowadzenie aktywnego fizycznie i umysłowo życia.

Wraz z wiekiem spada zapotrzebowanie organizmu na energię na skutek spadku podstawowej przemiany materii, ale także często ograniczanej aktywności fizycznej. W związku z tym trzeba wybierać takie, które charakteryzują się większą gęstością odżywczą, czyli te, w których jest duża zawartość witamin i składników mineralnych na jednostkę energii.

Sprawność fizyczna

Oprócz prawidłowego żywienia bardzo ważnym elementem codziennego życia jest odpowiednia sprawność i aktywność fizyczna. Niestety w wieku senioralnym wiele osób ma problemy z chodzeniem, pokonywaniem dłuższych odległości, chodzeniem po schodach, schylaniem się i zachowaniem równowagi. Na skutek różnych chorób (np. kostno-stawowych) mają problemy z chwytaniem, trzymaniem, przenoszeniem różnych przedmiotów. Problem pogłębiają inne choroby, które znacznie obniżają ich aktywność fizyczną. Dużym problemem jest też osłabiający się wzrok oraz słuch oraz postępująca dezorientacja w terenie. To wszystko powoduje, że starsi ludzie często są rozdrażnieni, zdenerwowani i mają obniżoną kondycję psychiczną.

Dlatego dla osób starszych zaleca się aktywność umiarkowaną, z przewagą ćwiczeń aerobowych, tj. spacery (z kijkami), pływanie, jazda na rowerze, taniec, praca w ogródku. W sumie senior powinien spędzać na tego typu działaniach minimum 150 minut na tydzień (i około 10 minut jednorazowo). Zaleca się także ćwiczenia poprawiające równowagę ciała i zapobiegające upadkom oraz wzmacniające mięśnie.

Projektowanie dla seniorów

Do tej pory grupa seniorska była pomijana w większych akcjach projektowych produktów i opakowań. Większą wagę przykładano do produktów dla dzieci i młodzieży, sportowców czy osób cierpiących na problemy zdrowotne (laktoza, gluten) niż dla grupy seniorów. Dotąd uważano, że grupa seniorów jest bardzo lojalna w stosunku do wybranych produktów i nie przykładano większej wagi do potrzeb tej grupy osób. Jednak wiele badań wskazuje, że źle opracowane nabywane. Jeżeli senior dojdzie do wniosku, że dany produkt nie spełnia jego podstawowych wymagań zarówno pod kątem żywieniowym jak i funkcjonalnym trudno go będzie przekonać do zakupu, nawet niską ceną. Seniorzy nie lubią przepłacać, więc produkty dla nich powinny być relatywnie tanie, ale dobrej, jakości. Obecnie seniorzy, jeżeli produkt nie spełnia ich oczekiwań szukają innych alternatyw.

Projektując produkty dla seniorów ważnym elementem procesu jest sprawdzenie czy dla seniora dany produkt wnosi dla nich jakieś pozytywne wartości. Produkty dla seniorów powinny być tak projektowane, by nie tylko dostarczały potrzebnych składników odżywczych, ale też pozwalały dany produkt skonsumować (przełknąć, rozgryźć czy przeżuć). Powinny też być smaczne i zachęcać do konsumpcji w sytuacji gdy osłabia się smak i węch starszej osoby.

Kolejną sprawą jest samo projektowanie opakowania od strony technicznej i wizualnej. Projektując opakowania dla seniorów zasadnym wydaje się przeprowadzenie serii testów sprawdzających jak senior radzi sobie z danym produktem w różnych sytuacjach.

Dla producentów opakowań ważne jest pamiętać o tym, że na skutek chorób (np. kostno-stawowych) seniorzy mają problemy z chwytaniem, trzymaniem, przenoszeniem różnych przedmiotów. To wyzwanie dla procesu projektowania opakowań. Obecnie uważa się, że opakowanie powinno spełniać 5 zasadniczych kryteriów tj. klarowna komunikacja wizualizacyjna, czytelność, łatwość otworzenia, wygoda, trwałość.

  • Klarowna komunikacja wizualizacyjna

    Projektując opakowanie dla seniora warto zwrócić uwagę na klarowność komunikatów marketingowych. Grafika i treści marketingowe powinny być bardzo dobrze przemyślane, by nie urazić wrażliwych na swoim punkcie seniorów. Osoby dojrzałe nie lubią słowa „senior” i podkreślania ich wieku. Jeżeli projektuje się tego typu opakowania to wizerunkowo powinno się zrównoważyć współczesny obraz seniora w zależności od grupy docelowej. Bo dzisiejszy senior seniorowi nie jest równy. Senior konserwatywny starszej daty raczej nie kupi produktu z aktywnymi sześćdziesięciolatkami, bo nie utożsamia się z tą grupą. Z kolei wizerunek dziadków o laseczce nie będzie atrakcyjny dla nowoczesnych seniorów z ośrodków miejskich. Zbyt długie wymyślne teksty też nie są wskazane. Lepiej sprawdzą się zapisy treści w ikonach (rysunkach). Konieczne jest również opatrzenie produktu silną marką.

  • Czytelność

    Przy opracowywaniu grafiki opakowań wskazane jest stosowanie dużych wyraźnych łatwych do odczytania liter. Krój czcionki powinien być prosty, bez udziwnień graficznych, napisany w kontrastowym do tła kolorze. Wszystkie elementy dodatkowe jak daty przydatności do spożycia, gramatura, skład i ceny powinny być nadrukowane dużymi cyframi w łatwo dostępnym miejscu.

  • Wygoda i łatwość otwierania

    Kolejna sprawa to sposób otwierania opakowania. Przede wszystkim należy sprawdzić czy starsza osoba ma siłę odkręcić/zakręcić nakrętkę, rozerwać w odpowiednim miejscu opakowanie, zdjąć folię zabezpieczającą. Należy przetestować czy rozumie jak otworzyć dane opakowanie (ikony, wyraźne zaznaczenie perforacji), schwytać dobrze w rękę i otworzyć (ergonomika opakowania, dopasowanie do ręki), czy podnieść/przenieść opakowanie (dodatkowe rączki), w końcu sprawdzić czy samo opakowanie nie wpływa znacząco na ciężar całego produktu.

  • Transport czyli długa droga do domu

    Opakowania nie mogą być za ciężkie, bowiem seniorzy nie zawsze mają wystarczającą kondycję by dźwigać lub wieźć kilka takich opakowania ze sklepu do domu. Dlatego gdy osoba starsza stwierdzi, że produkt jest za ciężki lub gdy ma problemy z jego otworzeniem – unika zakupu. Badania międzynarodowe wskazują, że blisko 20% osób w wieku powyżej 55 lat przestaje kupować swoje ulubione produkty właśnie ze względu na niemożność ich samodzielnego otworzenia. Negatywne doświadczenia w otwieraniu produktów powoduje u ludzi dużą frustrację i zniecierpliwienie, co w końcu prowadzi do eliminacji takiego produktu z koszyka zakupowego.

  • Trwałość opakowania i produktu

    Godnym podkreślenia jest fakt, że w przypadku seniorów apetyt nierzadko jest mniejszy a potrzeby jednostkowe niższe. Dlatego też wskazane jest oferowanie im mniejszych opakowań w relatywnie atrakcyjnej cenie dla skromniejszych zasobów finansowych tej grupy docelowej. Tym samym senior może kupić więcej różnych mniejszych opakowań, co wzbogaca i uatrakcyjnia jego dietę i jednocześnie zabezpiecza produkt przed zepsuciem. Wskazane jest też stosowanie opcji wielokrotnego zamykania przez producentów.

Seniorzy mogą być są bardzo wymagający, ponieważ często nie są w stanie poradzić sobie samodzielnie z otwarciem opakowania (brak siły), przeniesieniem (brak sprawności w rękach, niewygodny uchwyt) lub wykorzystaniem w całości (aspekt finansowy). Dodajmy do tego problemy z gryzieniem (braki w uzębieniu), przełykaniem bądź smakiem (zanik odczuwania smaku).

Innymi słowy opakowanie musi być „przyjazne” pod każdym względem dla seniora. Badania wskazują, iż dane opakowanie dla seniora może być wdrożone do użytku, jeżeli 90% badanych osób z takiej grupy testowej jest w stanie wykonać prawidłowo zadanie w czasie do 5 minut.

Zmiany w handlu

I na koniec wartym zwrócenia uwagi jest fakt, że do zmian w stosunku do konsumenta powinni przyłączyć się także zarządzający placówkami handlowymi zarówno w sklepach fizycznie istniejących jak i tych internetowych. Między producentami a sieciami handlowymi powinna funkcjonować pewna forma współpracy, która polegałaby na odpowiednim projektowaniu opakowań umożliwiających ich lepsze wyeksponowanie.

Ważną i godną przemyślenia logistycznego sprawą jest ekspozycja i usytuowanie produktów dla seniorów w placówce handlowej pod kątem miejsca (senior nie będzie w stanie iść daleko w sklepie wielkopowierzchniowym). Produkty dla osób starszych powinny być umieszczone na dostępnej wysokości, powinny być łatwe do wyjęcia z półek i dyspenserów. Warta rozważenia jest też ewentualna dedykowana asysta ze strony personelu sklepu. Wszelkiego rodzaju promocje powinny być czytelne i łatwe do zrozumienia dla wolniej przetwarzającego teksty i nieraz niedowidzącego starszego człowieka. Miejsca z produktami dla seniorów powinny być specjalnie oznakowane, w celu łatwiejszego znalezienia pożądanego produktu. Warto rozważyć też pomoc w pakowaniu zakupów lub w transporcie zakupów do samochodu. Z biegiem czasu może się też zmienić struktura handlu również w kontekście zmian demografii społeczeństwa. Już teraz seniorzy ze względu na kondycję fizyczną (chodzenie o laskach, kulach), brak sił, preferują mniejsze zakupy, które są w stanie sami przewieźć do domu w małym, podręcznym wózku lub siateczce) niż wielkie przestrzenie wielkopowierzchniowe (ostre oświetlenie, hałas). Ze względu na mniejsze zasoby kupują mniej i preferują zakupy w lokalnych sieciach handlowych i sklepach wygodnych, które zlokalizowane są blisko domu. Nie da się ukryć, że wraz z poszerzaniem się tej grupy osób ich preferencje zakupowe zbliżają ich do lokalnych placówek handlowych, w których znają personel, z którym wchodzą niejednokrotnie w przyjacielskie relacje. W takich sklepach szybko mogą nabyć poszukiwane produkty i bez problemu wrócić do domu w ramach spaceru.

Warto przemyśleć też ekspozycję produktów dla seniorów w internecie. Opakowania powinny być tak zaprojektowane, by były czytelne i łatwo rozpoznawalne dla seniorów, którzy z roku na rok coraz częściej wykorzystują ten kanał sprzedaży. Za 10-15 lat większość ludzi w wieku senioralnym będzie jako coś normalnego traktować uważać robienie zakupów spożywczych w sieci, jako wygodnej opcji ułatwiającej im życie i funkcjonowanie.

Literatura

  1. https://www.crowncork.com/news/all-about-cans/packaging-seniors
  2. https://www.foodengineeringmag.com/articles/96575-creating-packaging-for-elderly-consumers
  3. Wyka, J. (2009). Stan odżywienia ludzi po 60. roku życia w  aspekcie uwarunkowań żywieniowych, zdrowotnych, środowiskowych i socjodemograficznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław.
  4. Rudowski, R. i wsp. (grudzień 2007). Uwarunkowania realizacji programu badawczo-rozwojowego Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce – komfortowe funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie informacyjnym, Ekspertyza, Warszawa.
  5. Żywienie człowieka – Podstawy nauki o żywieniu człowieka pod red. Jana Hasika i Jana Gawęckiego (2000). Wyd. Naukowe PWN.
  6. Żywienie człowieka zdrowego i chorego – pod red. Jana Hasika i Jana Gawęckiego (2000). Wyd. Naukowe PWN.
  7. Podstawy prawidłowego żywienia człowieka – zalecenia żywieniowe dla ludności w Polsce – pod red. Światosława Ziemlańskiego – Fundacja promocji Zdrowego Żywienia.
  8. Dietetyka – pod red. Jana Hasika PZWL.