Dobrostan zwierząt: Obowiązek dobrostanu zwierząt

„Termin dobrostan odnosi się do stanu danej jednostki
w stosunku do swojego otoczenia i jest mierzalny”

Donald Broom,
badacz dobrostanu zwierząt

Zagadnienia dobrostanu zwierząt coraz są częściej zauważane i komentowane w Europie. Jest to coraz bardziej istotna sprawa dla konsumentów, którzy chcą wiedzieć jak produkuje się wyroby, które nabywają. Dlatego producenci i handel już teraz muszą brać to pod uwagę. Produkty wytwarzane według standardów dobrostanu zwierząt mają bowiem swoje oznaczenia na produktach i inną cenę. Tak jest w Europie Zachodniej. To kwestia czasu, kiedy zobaczymy je w Polsce.

Robiąc zakupy chcemy mieć coraz częściej pewność, że produkty przez nas kupowane są najwyższej możliwej, jakości. Coraz częściej zwracamy uwagę, z czego dany produkt jest zrobiony oraz jak był produkowany. W przypadku produktów zwierzęcych dochodzi jeszcze kilka istotnych elementów, które wpływają, na jakość końcową surowców tj. mleko i mięso. Należą do nich m.in. genetyczne uwarunkowania rozrodu, warunki, w jakich zwierzęta były hodowane, transport zwierząt, pasza, jaką były żywione, leki, które przyjmowały, czy w końcu, w jaki sposób pozyskuje się z nich surowce do bezpośredniego spożycia. Z tym tematem nieodzownie wiąże się temat tzw. dobrostanu zwierząt, który wykorzystuje wielopłaszczyznowe podejście do zagadnienia.

Czym jest dobrostan zwierząt?

Dobrostan zwierząt (ang. animal welfare) to stan zdrowia fizycznego i psychicznego, osiągany w warunkach pełnej harmonii ustroju w jego środowisku. Zjawisko to występuje wtedy, gdy zwierzę zarówno z fizjologicznego jak i etologicznego, punktu widzenia znajduje się w relatywnie spójnej harmonii z otaczającym go środowiskiem zewnętrznym. Co więcej, zwierzęta powinny mieć możliwość łagodnej adaptacji do zmian zachodzących w jego środowisku. W tym zagadnieniu wartym podkreślenia jest fakt, że nie istnieje jedna konkretna definicja ściśle dająca wytyczne do praktycznego zarządzania zagadnieniem. Również dla różnych osób czy grup społecznych zagadnienie to może mieć różne znaczenie. W ogólnym jednak spojrzeniu – idea dobrostanu odnosi się, do jakości życia pojedynczego zwierzęcia.

Dobrostan zwierząt to taki sposób hodowli, który zaspokaja podstawowe potrzeby zwierząt, w zakresie: żywienia, dostępu do wody, potrzebnej przestrzeni życiowej, zapewnienia towarzystwa innych zwierząt, opiekę weterynaryjną, utrzymanie higieny, odpowiedniego mikroklimatu pomieszczeń i warunków świetlnych. Jednocześnie nie pozwala na okaleczanie zwierząt oraz zapewnia im schronienie przed złymi warunkami klimatycznymi. W zakres tego pojęcia wchodzą również warunki przewozu zwierząt i humanitarnego sposobu uboju.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zwierzę, które żyje w prawidłowo przygotowanych warunkach powinno być: zdrowe, mieć zapewnione odpowiednie warunki hodowli, dobrze odżywione. Takie zwierzę jest w stanie wyrazić wrodzone zachowania i nie cierpi z powodu bólu, strachu lub stresu.

W związku z powyższym dobrostan zwierząt jest definiowany trzema elementami jakie mają wpływ na zwierzęta, a tym samym na uzyskiwany od nich surowiec. Należą do nich naturalne, biologiczne funkcjonowanie zwierzęcia, jego stan emocjonalny i jego zdolność do wyrażania pewnych standardowych zachowań.

Do pierwszego elementu zaliczyć należy zapewnienie, że zwierzę jest zdrowe i dobrze odżywione. Na jakość surowców ma też wpływ jego stan emocjonalny, czyli życie w warunkach niwelujących negatywne emocje, m.in. ból lub chroniczny strach. Ostatnim elementem jest jego zdolność do wyrażania pewnych standardowych zachowań w określonych sytuacjach. Z praktycznego punktu widzenia, wyraźnym wskazaniem, że dane zachowanie jest ważne, jest sytuacja, gdy zwierzę wykazuje reakcję stresową lub zaburzone zachowanie w momencie uniemożliwienia wykonania tego zachowania.

Działania Unii Europejskiej

Unia Europejska przykłada dużą wagę do propagowania założeń dobrostanu i możliwości jego oceny. W ramach działań EU na przestrzeni lat prowadzono wiele projektów związanych z tym tematem m.in. Welfare Quality, Animal Welfare Research in an Enlarged Europe (AWARE), Welfare Quality Network, Econ Welfare – Socio Economic Aspect of Farm czy Animals Welfare. Animal Welfare Indicators (AWIN),

Podstawowe założenia dobrostanu zwierząt gospodarskich zostały opracowane przez działającą w Wielkiej Brytanii Radę Dobrostanu Zwierząt (Farm Animals Welfare Council) i są zawarte w Kodeksie Dobrostanu Zwierząt Gospodarskich. Jakkolwiek jest to wyłącznie ciało opiniodawcze, polscy rolnicy, jako członkowie Unii Europejskiej powinni stosować się do opracowywanych w tamtejszych państwach ustaleń dotyczących ochrony zwierząt budując lub modernizując swoje budynki inwentarskie. Winni mieć na uwadze wszystkie warunki zapewniające dobrostan zwierząt.

Obowiązujące akty prawne

Podstawowym aktem prawnym na temat dobrostanu zwierząt jest Dyrektywa Rady 98/58/WE z dnia 20 lipca 1998 r. dotycząca ochrony zwierząt hodowlanych (31998L0058). W Polsce minimalne warunki utrzymania zwierząt z podziałem na poszczególne gatunki reguluje: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej. Dotyczy: bydła (z wyjątkiem cieląt, koni, owiec, kóz), strusi, przepiórek, perlic, lisów polarnych, lisów pospolitych, jenotów, norek, tchórzy, królików, szynszyli, nutrii, jeleni, danieli, indyków, gęsi i kaczek. Systematyczne aktualizowane są również odpowiednie instrukcje przez Głównego Lekarza Weterynarii.

Współczesne cele hodowlane

Hodowla zwierzęca obecnie podlega ciągłemu rozwojowi i unowocześnieniu. Obory to niejednokrotnie nowoczesne zinformatyzowane ośrodki hodowli zwierząt, gdzie kontroli podlega wiele elementów. Systematycznie wdrażane są osiągnięcia postępu cywilizacyjnego we wszystkich możliwych kierunkach hodowli.

Należy pamiętać, że dzisiaj hodowla zwierząt to wielki biznes, a rachunek ekonomiczny producentów surowców zwierzęcych musi się opłacać. Wykształceni, współcześni hodowcy wskazują, że dla nich najważniejsze, aby pracować z najlepszym genetycznie bydłem. Celem jest uzyskanie wymiernych korzyści ekonomicznych z prowadzonej hodowli.

Obecnie jakość surowca mięsnego i mlecznego zależy od wielu czynników m.in. genotypu, płci, wieku, żywienia, warunków odchowu, warunków środowiskowych oraz stresu wynikającego z postępowania ze zwierzętami, od momentu zakończenia odchowu do momentu uboju.

Stres u zwierząt

Stres określany jest, jako dynamiczna relacja adaptacyjna między możliwościami danego organizmu a stresorem – bodźcem. Sytuację tego typu opisuje się jako brak równowagi fizycznej i psychicznej, w kontekście podejmowanych zachowań w celu przywrócenia stabilizacji.

Fizjologicznie krótkotrwały stres działa aktywująco. Jednak przewlekłe negatywne bodźce zewnętrzne mogą przejść w stan patologiczny, co w znacznym stopniu wpływa na ogólne funkcjonowanie jednostek. Stres mogą generować konkretne czynniki środowiskowe tj. nieodpowiednie warunki w miejscu hodowli, konstrukcja pojazdu lub warunki transportu, nadmierne zagęszczenie, proces załadunku i rozładunku oraz temperaturą. Uznaje się, że ich siła oddziaływania może być zależna od wieku i płci zwierzęcia, przy czym, że bardziej wrażliwe są zwierzęta wysoko produkcyjne.

Genetyka a stres

W trakcie wieloletnich badań wykazano, że ważnym elementem mającym wpływ na wrażliwość danego organizmu na czynniki wywołujące stres są uwarunkowania genetyczne. Na przestrzeni lat, wiele gatunków zwierząt hodowlanych poddano intensywnej selekcji genetycznej, która ma na celu uzyskanie jak największej masy mięśniowej w jak najkrótszym czasie. Niestety efektem takiego działania może być porcinestresssyndrome (PSS czyli zespół stresu). Innymi słowy geny odpowiedzialne za wysoką mięsność uwrażliwiają także ich organizmy na stres). Jest to kombinacja czynników środowiskowych, ale także genotypu zwierzęcia.

Dlatego zwierzęta z tuczu przemysłowego są ciągle udoskonalane genetycznie, aby nie tylko zwiększyć ich wydajności, ale także zwiększyć odporność na stres. Celem tego typu działań jest horyzont czasowy, w którym hodowcy chcą, by w jak najkrótszym czasie przy niewielkich nakładach otrzymać opłacalny produkt o relatywnie wysokiej jakości i wydajności. Tego typu działania pociągają za sobą spore wyzwania, nie tylko dla naukowców, ale także dla konsumentów.

Warunki w miejscu hodowli a stres

Dobrostan przedubojowy uznawany jest za jeden z najważniejszych etapów produkcji mięsa i mleka. Ocenia się, że w trakcie tego właśnie etapu produkcyjnego zwierzę najbardziej narażone jest na stres. Pojęcie dobrostanu tego typu może być rozpatrywane w dwóch kierunkach. Po pierwsze: badanie odczuć zwierząt, co niestety wiązać się może nieobiektywną interpretację zachowań zwierząt. Drugim kierunkiem jest zmierzenie za pomocą wskaźników fizjologicznych będących wykładnikiem reakcji na stres (liczba oddechów, tętno, poziom glukokortykoidów i katecholamin oraz temperatura rektalna).

Wpływ mikroklimatu obór na mleczność krów

Przez mikroklimat w budynku inwentarskim rozumie się właściwości powietrza: jego temperaturę, wilgotność, prędkość, zanieczyszczenie cząsteczkami (kurzu i mikroorganizmów) oraz obecność gazów. Elementami istotnymi są też akustyka oraz oświetlenie.

Jednym z ważniejszych zagadnień związanych z hodowlą zwierząt mlecznych jest wpływ temperatury na jakość surowca końcowego oraz na wydajność. Na podstawie przeprowadzonych badań dotyczących mikroklimatu w oborach stwierdzono m.in. że w okresie letnim, kiedy występowała wysoka temperatura na zewnątrz budynku, następował spadek mleczności krów spowodowany szokiem termicznym, mniejszą aktywnością przy poborze paszy, gorszą jej jakością spowodowaną szybkim psuciem się zadawanych kiszonek.

Transport a stres

Jednym z najbardziej problematycznych etapów w tematyce dobrostanu przedubojowego jest transport oraz czynności z nim związane tj. załadunek, czas transportu, warunki pogodowe, wielkość obsady. Długotrwały i niewłaściwy przewóz ma niezaprzeczalny wpływ na stan fizyczny i psychiczny zwierząt i prowadzi do znacznego zmniejszenia ogólnej odporności.

Bardzo ważnymi elementami samego transportu są: jakość i długość drogi pokonywana przez kierowców oraz sama technika prowadzenia pojazdów. Badania wskazują, że wraz z długością transportu i wzrostem temperatury zwierzęta tracą na masie, i obniża się poziom białka ogólnego w mięśniach. Zmniejsza się soczystość mięśni. Ważne jest także przestrzeganie szczegółowych wymagań technicznych, organizacyjnych i higienicznych.

Ogromny wpływ na śmiertelność zwierząt podczas transportu ma również mikroklimat, a w szczególności temperatura wewnątrz środka transportu. Co więcej, stres termiczny jest jednym z najpoważniejszych stresorów, dlatego zwierzęta należy przewozić w chłodniejszych porach dnia (np. wcześnie rano), pojazdami które są zaopatrzone w wentylację.

Długotrwały transport może wpływać na odporność zwierząt. Drobnoustroje chorobotwórcze z formy utajonej przechodzą do formy zjadliwej i mogą wywoływać stany chorobowe. Najczęstszym występującym stanem chorobowym jest gorączka i infekcje bakteryjne dróg oddechowych, u bydła – rumień transportowy (poprzez kontakt z moczem), a także tężyczka transportowa (apatia i śpiączka, która jest następstwem głodu i pragnienia).

Działanie wszystkich bodźców podczas transportu prowadzi do zaburzeń procesów fizjologicznych, cechuje się to podwyższeniem temperatury ciała, częstości oddechów, przyspieszeniem akcji serca. Podwyższony poziom hormonu stresu – kortyzolu we krwi, wyzwala adrenalinę, która pobudza zwierzę do walki lub ucieczki. Wzmożona przemiana materii skutkuje rozkładem węglowodanów, białek i tłuszczów. Następuje odwodnienie, utrata masy ciała, energię organizm czerpie z rezerw glikogenu. Wyczerpanie rezerw glikogenu skutkuje wytworzeniem zbyt małej ilości kwasu mlekowego, co powoduje z kolei niedostateczne zakwaszenie mięsa po uboju (pH wzrasta). Następuje pobudzenie enzymów wywołujących proces dojrzewania mięsa, co niestety wpływa na jego psucie.

Jacek Wyrzykiewicz

PR & Marketing Services Manager w Hochland Polska

Hochland Polska skupuje mleko od ponad 600 gospodarstw, które podlegają restrykcyjnym procedurom stosowanym dla uzyskania produktu najwyższej jakości. W tych gospodarstwach krowy mogą być karmione wyłącznie paszą pozbawioną GMO, czyli organizmów modyfikowanych genetycznie. Co więcej, szczegółowe wymagania obejmują także utrzymanie dobrostanu zwierząt, dbałość o ekologię i środowisko naturalne, a także ochronę żywności. Hochland Polska od lat promuje polskie mleko i produkty nabiałowe. Najlepszą wizytówką tej aktywności są produkty firmy – najwyższej jakości sery z mleka pochodzącego od lokalnych dostawców. Wprowadzone normy i procedury to najwyższy standard, który zgodny jest z filozofią firmy Hochland Polska. Doskonały surowiec, jakim jest polskie, naturalne mleko, to najlepsza baza do stworzenia wyśmienitych serów i produktów nabiałowych. Produkty firmy Hochland znają i doceniają konsumenci w Polsce i na całym świecie. Mamy dobrze zbudowaną dystrybucję i najwyższej jakości działania trade marketingowe – kreatywna ekspozycja w punktach sprzedaży ma ogromne znaczenie. Jesteśmy również obecni z przekazem w ramach kampanii telewizyjnych, prasowych, PR, a także w internecie i social media. Dzięki tak szerokiej komunikacji możemy dotrzeć do różnych grup docelowych i zainteresować naszym produktem.

Kreujemy coraz to nowe zastosowania kulinarne naszych serków, oryginalne propozycje podania i formaty, które stanowią odpowiedź na współczesne potrzeby. Nasze działania marketingowe skupiają się na realizowaniu potrzeb konsumenta. Receptą na jego lojalność jest kompilacja kilku elementów, na które składają się: dostępność fizyczna – budowanie optymalnej dystrybucji, dostępność mentalna – budowanie więzi emocjonalnej, preferowany produkt w kategorii oraz konsekwencja w działaniu. Wszystko to pozwala nam budować prawdziwą relację z konsumentami, którzy chętnie próbują nowości z naszej oferty.

Coraz mocniej dają się odczuć trendy promujące naturalną żywność, bez udziału chemii i inżynierii genetycznej. Konsumenci oczekują produktów, które będą w pełni naturalne, a przez to bezpieczne dla zdrowia. Nadrzędnym planem Hochland Polska jest dalsze zdobywanie zaufania konsumentów i handlu skutkujące czołowymi miejscami w strategicznych segmentach rynku serów. Hochland Polska chce nadal z sukcesem realizować misję bycia liderem na rynku serów w Polsce i tworzyć bądź rozbudowywać nowe kategorie rynku serów.

Ubój a stres

Stres u zwierząt spowodowany jest także postępowaniem ze zwierzętami w rzeźni. Stres związany z przemysłowym ubojem i tuczem powoduje nienaturalny wzrost adrenaliny – hormonu stresu – w tkankach zwierząt hodowlanych, co odbija się na zdrowiu konsumentów. Następstwem metabolicznego działania adrenaliny jest nadmierny wzrost we krwi poziomu glukozy, kwasu mlekowego i wolnych kwasów tłuszczowych, pochodzących głównie z wątroby i mięśni szkieletowych. Zwiększa ona też zawartość pirogronianów, cytrynianów i cholesterolu we krwi oraz nasila lipolizę w tkance tłuszczowej. Pod wpływem adrenaliny w wielu narządach ustroju zwiększa się zużycie tlenu, a zjawisko to nazywane bywa kalorygennym działaniem katecholamin.

W następstwie gwałtownego beztlenowego rozkładu glikogenu do kwasu mlekowego występuje spadek pH oraz pojawia się wysokie zakwaszenie mięśni bezpośrednio po uboju, co może przyczynić się do pogorszenia jakości surowca.

Nadmierne zagęszczenie zwierząt, źle przeprowadzona segregacja mogą wpłynąć na obrażenia powstałe w wyniku agresywnych zachowań. Wzajemne ataki mogą prowadzić do wzrostu liczby przypadków obniżenia jakości mięsa zwanego DFD (dry – suche, firm – twarde, dark – ciemne). Powstaje ona na skutek zbyt małej ilości glikogenu w mięśniach, w trakcie uboju. Wada ta wynika z niewłaściwego postępowania przed ubojem lub braku odpoczynku. Takie mięso jest mniej przydatne co celów kulinarnych, charakteryzuje się mniejszą przydatnością do spożycia, nie nadaje się do przechowywania, a jego przetwórstwo obarczone jest dużym ryzykiem.

Kryteria oceny dobrostanu

Kryteria oceny dobrostanu mogą mieć więc różny charakter i można je podzielić na kilka grup: fizjologiczne, behawioralne, zdrowotne i produkcyjne oraz uzupełniające.

Czynniki fizjologiczne to wskaźniki hematologiczne i biochemiczne krwi, temperatura ciała, ciśnienie krwi i tętno;

Czynniki behawioralne to obserwacje zachowań zwierząt w określonych warunkach środowiska;

Czynniki zdrowotne i produkcyjne to wygląd zwierzęcia i jego kondycja, uszkodzenia ciała, zachorowalność, śmiertelność, produkcyjność czy rozrodczość;

Czynniki uzupełniające to stan techniczno-technologiczny budynków inwentarskich: dostępna powierzchnia, rodzaj podłogi i materiału ściółkowego, sposób ograniczania swobody zwierząt, a także mikroklimat pomieszczeń inwentarskich.

Zasada „pięciu wolności” zwierząt

W zagadnieniu dobrostanu główne zasady ujęto w tzw. zasady „pięciu wolności”. Dlatego też, aby w prawidłowy sposób realizować jak najkorzystniejsze dla zwierząt zasady powinny być spełnione następujące warunki:

1. Zwierzę powinno być wolne od głodu, pragnienia i niedożywienia, ponieważ ma stały dostęp do wody pitnej i odpowiedniego pokarmu.
2. Zwierzę powinno być wolne od dyskomfortu fizycznego i termicznego, ponieważ ma dostęp do bezpiecznego schronienia i wygodnego miejsca odpoczynku.
3. Zwierzę powinno być wolne od bólu, urazów i chorób, dzięki odpowiedniej profilaktyce i/lub szybkiej diagnostyce i leczeniu.
4. Zwierzę powinno być w stanie wyrazić większość swoich normalnych zachowań, ponieważ ma wystarczającą ilość miejsca, zapewnione odpowiednie wyposażenie i towarzystwo innych zwierząt swojego gatunku.
5. Dzięki odpowiednim warunkom mającym na celu zapobiegać psychicznemu cierpieniu, zwierzę nie odczuwa strachu lub niepokoju.

Obecnie uznaje się, że zasada „Pięciu wolności" oferuje bardzo użyteczne i praktyczne podejście do badań nad dobrostanem oraz umożliwia w sprawny sposób ocenić stan gospodarstwa hodowlanego, warunki transportu oraz uboju.

Zasada „pięciu wolności” uznana została za na tyle kompleksową, że posłużyła jako podstawa dla wielu przepisów o ochronie zwierząt w UE i innych częściach świata.

Wart zauważenia jest fakt, że mimo relatywnie dużej użyteczności jest ona obarczona pewnymi wadami. Według praktyków hodowlanych zasada ta jest czasami oceniana jako zbyt ogólna oraz w niektórych przypadkach zasady pięciu wolności kolidują ze sobą.

Projekt Welfare Quality

W związku z nasuwającymi się wątpliwościami prowadzono różnego badania oraz analizy. W literaturze fachowej wskazuje się, że jednym z interesujących projektów w UE było stworzenie projektu Welfare Quality dotyczącego oceny dobrostanu zwierząt. W realizację projektu zaangażowanych było 39 instytutów i uniwersytetów specjalizujących się w problematyce dobrostanu zwierząt. Celem tego projektu było opracowanie ugruntowanych naukowo norm dotyczących dobrostanu zwierząt oraz praktycznych strategii, aby aspekt dobrostanu zwierząt włączyć w łańcuch rolnictwo – przetwórstwo – dystrybucja – zbyt i udostępnić konsumentom odpowiednie informacje. Protokół Welfare Quality odpowiadał na cztery pytania:

• Czy zwierzęta są odpowiednio żywione?
• Czy zwierzęta są utrzymywane są w odpowiednich warunkach?
• Czy zwierzęta są zdrowe?
• Czy zachowanie zwierząt odzwierciedla ich zoptymalizowane stany emocjonalne?

W oparciu o te kryteria stworzono zestaw 12 kryteriów, na których powinien opierać się każdy system oceny dobrostanu. Kryteria te, pogrupowane odpowiednio według czterech pytań, są następujące:

• Obserwacja zachowania zwierząt pozwala na ocenę dobrostanu zwierząt w intensywnych i ekstensywnych systemach produkcji i obejmuje m.in. odpowiednie karmienie, brak długotrwałego głodu i pragnienia.
• Odpowiednie warunki bytowania w tym ich komfort miejsca odpoczynku, komfort termiczny czy swoboda ruchowa.
• Dobry stan zdrowia w tym brak obrażeń, brak chorób, brak bólu wywołanego przez procedury takie jak kastracja, obcinanie ogonów, usuwanie rogów itp.
• Odpowiednie zachowanie co opisywane jest jako wyrażanie odpowiedniego zachowania społecznego charakteryzujące się równowagą pomiędzy aspektami negatywnymi i pozytywnymi oraz pozytywnym stanem emocjonalnym oraz dobre relacje człowiek-zwierzę, w których zwierzęta nie boją się ludzi.

Potrzebne działania edukacyjne

Niewątpliwe temat dobrostanu zwierząt powinien być bliski człowiekowi, bowiem nasz stosunek do zwierząt jest wyrazem naszego człowieczeństwa. Podobnie jak my zwierzęta to istoty żywe, inteligentne i zdolne do odczuwania emocji, takich jak strach i ból, szczęście, zadowolenie czy przyjemność. Dobrze traktowane zwierzę rozwija się prawidłowo, daje lepsze wyniki hodowlane oraz surowcowe.

W podejściu do tematu dobrostanu zwierząt ważne jest także kwestia zagadnień natury etycznej. Na każdym etapie życia zwierzę powinno być traktowane w taki sposób, by zaoszczędzić mu dyskomfortu, cierpienia i bólu.

Wydaje się, że w dzisiejszych czasach kiedy liczy się rachunek ekonomiczny powinniśmy przeciwstawiać się rabunkowej polityce zarządzania hodowlami zwierząt. Nauka przynosi wiele rozwiązań wspomagających zarządzanie hodowlami, ale nie wolno spuszczać z oka również kwestii życzliwego traktowania zwierząt.

Obecnie warto byłoby prowadzić szeroko zakrojone kampanie informacyjno-edukacyjne, które wyraźnie uwrażliwiałyby wszystkie osoby w łańcuchu życia zwierząt na temat pozytywnego ich traktowania wraz z uwypukleniem zalet stosowania takich działań na poziomie surowcowym. Produkty które uzyskiwane są od zwierząt hodowanych w takich warunkach powinny być specjalnie oznaczane, co zwracałoby uwagę konsumentów na etyczne zachowania hodowców i producentów takich produktów.

Oczywiście w dzisiejszej hodowli zwierząt nie ma jednego uniwersalnego i obiektywnego wzorca, ale człowiek w kontakcie ze zwierzęciem powinien w jak najlepszy sposób dbać o nie i zapewnić mu dobre warunki egzystencji we wszystkich możliwych aspektach jego życia. Być może nieraz hodowcy i przetwórcy powinni bardziej elastycznie podchodzić do tematu zysku z hodowli, aby ich działania nie przysparzały zwierzętom stresu, bólu, cierpienia i chorób. I na koniec parafrazując znane powiedzenie: Szczęśliwe zwierzę to lepszej jakości surowce i produkty. Lepsza, jakość spożywanej żywności to zdrowie konsumentów i ich lepsze samopoczucie.

Literatura

1. Monika Budzyńska. Współczesne zagadnienia w badaniach i nauczaniu dobrostanu zwierząt. „Wiadomości Zootechniczne”, 2015. Kraków: Instytut Zootechniki PIB
2. Współczesne postrzeganie dobrostanu zwierząt dr hab. Anna Wójcik, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, UWM Olsztyn
3. Roman Kołacz, Zbigniew Dobrzański, Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich, Akademia Rolnicza, Wrocław 2006
4. D.U. Unii Europejskiej: Dyrektywa Rady 98/58/WE z dnia 20 lipca 1998 r. dotycząca ochrony zwierząt hodowlanych. Dziennik Urzędowy L 221 (dostęp 2017-10-29)
5. Dz.U. z 2010 r. nr 56, poz. 344, Dz.U. z 2010 r. nr 116, poz. 778
6. Główny Lekarz Weterynarii: Instrukcja w sprawie postępowania powiatowych lekarzy weterynarii przy przeprowadzaniu kontroli gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt oraz raportowania o przeprowadzonych kontrolach gospodarstw utrzymujących zwierzęta pod względem dobrostanu zwierząt z elementami zwalczania chorób zakaźnych. 2015
7. Wpływ mikroklimatu obory na mleczność krów Zbigniew Daniel Katedra Inżynierii Rolniczej i Informatyki, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
8. World Organization of Animal Health 2008 Introduction to the recommendations for animal welfare, Article 7.1.1. Pages 235-236 in Terrestrial Animal Health Code 2008. World Organization for Animal Health (OIE), Paris, France
9. www.fawec.org/pl/publikacje/30-dobrostan/202-czym-jest-dobrostan-zwierzat
10. www.cenyrolnicze.pl/wiadomosci/produkcja-zwierzeca/mieso/14042-wplyw-stresu-na-jakosc-miesa-zwierzat
11. www.dobradieta.pl/forum/printview.php?t=17148&start=45
12. www.swiatrolnika.info
13. www.gpcodziennie.pl: Przeciwko inwazji obcych (dostęp 2017-10-29)