Posadzki: Posadzki, jako element bezpieczeństwa żywności w zakładach mleczarskich

Produkcja i magazynowanie żywności odbywają się w pomieszczeniach zamkniętych. Higiena produktów i ich bezpieczeństwo jest pochodną higieny surowców, pracowników, maszyn, ale też otoczenia produkcyjnego. Elementem tego otoczenia są też posadzki, którym zostanie poświęcony niniejszy artykuł.

Zgodnie z wymaganiami prawnymi zawartymi w rozporządzeniu WE 852/04 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, załącznik II, rozdział II – Szczególne wymagania dla pomieszczeń, w których się przygotowuje, poddaje obróbce lub przetwarza środki spożywcze (…).

1. W pomieszczeniach, w których się przygotowuje, poddaje obróbce lub przetwarza środki spożywcze (z wyjątkiem miejsc spożywania posiłków oraz pomieszczeń wymienionych w rozdziale III, ale włączając pomieszczenia zawarte w środkach transportu), projekt i wystrój muszą umożliwiać dobrą praktykę higieny żywności, w tym ochronę przed zanieczyszczeniem między oraz podczas działań.

W szczególności

a) powierzchnie podłóg muszą być utrzymane w dobrym stanie i muszą być łatwe do czyszczenia, oraz w miarę potrzeby, również do dezynfekcji. Wymaga to stosowania nieprzepuszczalnych, niepochłaniających, zmywalnych oraz nietoksycznych materiałów, chyba że przedsiębiorstwa sektora spożywczego mogą zapewnić właściwe organy, że inne użyte materiały są odpowiednie. Gdzie sytuacja tego wymaga, podłogi muszą mieć odpowiednie odwadnianie podłogowe.

Wymagania odnośnie do norm i standardów dotyczących jakości i/lub bezpieczeństwa żywności pokazano w tabeli.

Na podstawie przytoczonych wymogów prawa żywnościowego oraz wymagań standardów i norm można stwierdzić, że podstawowymi cechami posadzek powinno być to, że są „gładkie, nienasiąkliwe, łatwe do utrzymania w czystości”. Inne wymogi związane z BHP to antypoślizgowość w pomieszczeniach mokrych lub z obniżoną temperaturą, by minimalizować upadki i wypadki w pracy. Przy wyborze posadzek należy uwzględnić jeszcze inne parametry – pokazane na rysunku – które umożliwią długie i bezawaryjne korzystanie z nich.

Powyższe czynniki można podzielić pod względem warunków pomieszczenia, warunków użycia i cech samego rodzaju wykończenia podłogi.

Do pierwszej grupy zaliczyć można: wielkość pomieszczenia, co determinować będzie jednostkę posadzki, kształt posadzki, obecność kanalizacji, cech właściwych w przemyśle spożywczym (mleczarskim). Wielkość pomieszczenia wpływa na podjęcie decyzji o tym, czy posadzka kładziona jest jako jedna powierzchnia, czy też jest podzielona na mniejsze elementy np. o powierzchni 1, 20 lub 100 m2. Każda przerwa pomiędzy częściami posadzki może być miejscem trudnym do umycia i wpływać na jakość, szczelność i czystość powierzchni. Jeśli w posadzce ma być zainstalowana kanalizacja, to zazwyczaj wykonywane są spadki w kierunku kanalizacji, umożliwiające samoczynne jej odwadnianie (spływ). Należy przewidzieć również wykończenie higieniczne i szczelne otworów kanalizacyjnych i mocowania kratek. Kształt pomieszczenia wpływa na łatwość wykonania posadzki – szczególnie w sytuacji, gdy są określone wymagania co do łączenia ścian z posadzkami (tzw. wyoblenia) zakładające brak kątów prostych pomiędzy nimi, co ułatwia przeprowadzenie zabiegów higienizacyjnych. Tam, gdzie jest ruch paletowy należy przewidzieć montaż odbojników przypodłogowych mocowanych do posadzki, czasem też jednocześnie ścian. Zadaniem odbojników jest ochrona ścian przed zniszczeniem czy przesunięciem. Wymagania branżowe to brak substancji emisyjnych lub szkodliwych w materiałach, z których są wykonane posadzki, a które mogłyby przenikać do środowiska i wpływać na bezpieczeństwo żywności. Należy uwzględnić w takiej analizie przedwdrożeniowej również środki stosowane do naprawy lub konserwacji posadzek.

Warunki użycia posadzki to zakładana temperatura i wilgotność w pomieszczeniu, w którym będzie położona posadzka przemysłowa. Warunki użycia to też obciążenie ruchem kołowym i osobowym. Należy wiedzieć, w których miejscach będzie ciąg komunikacyjny i dla jakiego obciążenia – tzn. jakie masy towarowe będą się tym ciągiem przemieszczały w zadanym przedziale czasu. Istotne jest również przemieszczanie się pracowników, gdyż pomimo stosunkowo niewielkiego nacisku na posadzkę, to istotna może być dla trwałości liczba powtórzeń – tzn. ilu pracowników, ile razy dziennie przechodzi. Ze względu na pracowników – szczególnie w pomieszczeniach wilgotnych posadzki powinny charakteryzować się pewnym stopniem chropowatości, by nie były śliskie. Należy też uwzględnić obciążenie od stojących maszyn czy regałów magazynowych – a przez to nacisk na posadzkę, do której zazwyczaj maszyny lub regały są przykręcone. Nacisk maszyn pracujących powinien też uwzględniać ewentualne drgania wzbudzane przez maszyny. Innym parametrem jest hałas – posadzka może być akustyczna tzn. wzbudzająca i „niosąca” dźwięk lub wygłuszająca, co będzie powodowało zanikanie i wygaszanie hałasu. W zależności od parametrów środowiska pracy można wykorzystać przygotowywanie posadzek też pod tym kątem. Również do warunków użycia należy zaliczyć stosowane metody czyszczenia (maszynowe lub ręczne, mycie pianowe) oraz środki chemiczne, z którymi posadzka będzie miała kontakt. Na dużych powierzchniach stosowane są maszyny myjąco-szorujące, dla których nadmierna chropowatość (antypoślizgowość) powierzchni będzie miała wpływ na szybsze zużywanie się szczotek lub padów stosowanych w takich urządzeniach, co skutkować będzie zwiększoną częstotliwością wymiany tych części lub może mieć wpływ na skuteczność czyszczenia. Odporność na środki chemiczne uwzględniać powinna oleje z maszyn i urządzeń (np. z wózków jezdnych) oraz środki stosowane do higienizacji (silne kwasy i zasady) tak, by zapewniona była odpowiednia odporność na zniszczenie. W mleczarniach często spotyka się mocno skorodowane posadzki ceramiczne w pomieszczeniach aparatowni, serwatkowni i z wannami solankowymi. Związane jest to z szerokim zakresem pH półproduktów i środków myjących, które po pewnym czasie uszkadzają posadzkę. Niby przy produkcji zamkniętej (mleko, produkty i półprodukty w rurociągach) nieszczelności posadzki nie powinny mieć wpływu na bezpieczeństwo wyrobu, ale przez zniszczenia powodują brak spełnienia wymogu „gładkie, nienasiąkliwe, łatwe do utrzymania w czystości”, w każdym z tych aspektów.

Cecha podłogi oprócz wymienionych wcześniej (porowatość, akustyczność, odporność, wytrzymałość, toksyczność) to też pylność. W pomieszczeniach suchych duża pylność posadzki może wpływać na zanieczyszczanie produktów i maszyn. W pomieszczeniach o dużej wilgotności ten sam typ posadzki nie będzie już tak problematyczny, choć może skutkować „błotkiem” ciągnącym się po posadzce, a co za tym idzie być trudnym do umycia. Ostatnią cechą posadzki będzie podłoże, na którym ma być położona. Obecnie większość posadzek ma podłoże w postaci wylewki betonowej, ale zdarza się konieczność położenia nowej posadzki na już wykonanej wcześniej, jako naprawa. Nie każdą posadzkę można położyć np. na płytkach ceramicznych. Zazwyczaj potrzebne są wtedy prace dostosowawcze, polegające na zeszlifowaniu wcześniejszej warstwy. Prace takie wykonuje się, by zminimalizować koszty związane z całkowitym usunięciem starej nawierzchni, ponosząc tylko koszt dostosowania.

Janusz Banera

Dyrektor Techniczno-Marketingowy w BASF Polska

Wszyscy wiemy z własnego doświadczenia, że zarówno mleko jak i wszystkie produkty mleczne, mają tendencję do szybkiego wchłaniania obcych zapachów. Otwarte mleko przechowywane w lodówce, nawet kilka godzin wchłania zapachy innych produktów i już nie smakuje tak samo jak bezpośrednio po otwarciu. To samo dotyczy mleka i przetworów mlecznych w procesie produkcji i pakowania. Z tego powodu bardzo istotne jest, by przy wykonywaniu wszelkiego rodzaju prac remontowych posadzek w zakładach przetwórstwa mleka stosować materiały niewydzielające intensywnych zapachów. Materiały z żywic syntetycznych (epoksydowych, poliuretanowych, poliuretanowo-cementowych lub najbardziej metakrylowych) stosowane do pokrywania podłóg niestety mają tę cechę wydzielania intensywnego zapachu, który dodatkowo stosunkowo długo się utrzymuje, nawet już po związaniu/utwardzeniu się materiału. yjątkiem na tle wszystkich dostępnych technologii tego rodzaju są systemy posadzkowe UCRETE, które są wolne od rozpuszczalników i innych związków lotnych nawet w trakcie procesu mieszania (zbadane i potwierdzone przez Campden Technology Ltd.). Posadzka UCRETE nawet podczas mieszania i układania nie wydziela nieprzyjemnego i uciążliwego zapachu. Może być aplikowana w części hali w trakcie produkcji lub pakowania gotowych produktów spożywczych. Materiał systemów posadzkowych UCRETE został nagrodzony certyfikatem „Indoor Air Comfort Gold” pod względem emisji lotnych związków organicznych (LZO) testowane w procesie zarządzania jakością i procedur kontroli produkcji. To pokazuje, że UCRETE jest ekstremalnie czystym produktem bez żadnych lotnych związków organicznych, które mogą skazić środowisko produkcyjne oraz wpływać negatywnie na zapachy gotowych i zapakowanych produktów mlecznych.

Wszystkie rodzaje UCRETE dają bardzo niską emisję i są dostosowane do wszystkich wymogów dotyczących emisji wewnętrznych systemów posadzkowych w Europie, włączając w to AgBB w Niemczech, Afsset we Francji, gdzie są one oceniane na A+ dla emisji LZO (najwyższa ocena) i M1 w Finlandi.

Posadzki w przemyśle mleczarskim spotyka się wykonane z płytek ceramicznych, lastryko, masy szklanej, mas plastycznych oraz betonu. Przy decyzji, na jaką się zdecydować, należy – oprócz wyżej wymienionych czynników – uwzględnić (oprócz ceny jednostkowej położenia) też koszty związane z naprawami i konserwacjami. Na pewno atrakcyjne wydają się posadzki przemysłowe na bazie żywic poliuretanowych gdyż oferują szeroki wachlarz możliwości technicznych i kolorystycznych, przy czym należy zwrócić uwagę na koszty konserwacji i trudności w naprawach, ze względu na silny zapach, co praktycznie uniemożliwia wykonanie napraw w ciągu kilku godzin, z zachowaniem produkcji. Dobrze dobrana posadzka uwzględniająca rzeczywiste warunki pracy i obciążenia pomoże zwizualizować zaangażowanie zakładu w należyte utrzymanie infrastruktury i bezpiecznego środowiska produkcyjnego na wszelkiego rodzaju audytach i kontrolach.

Małgorzata Zajkowska

architekt

Od 25 lat współpracujemy z zakładami mleczarskimi i oferujemy im kompleksowe doradztwo techniczne w zakresie doboru odpowiedniej posadzki. Kryteria wyboru są z reguły czysto funkcjonalne i podporządkowane utrzymaniu czystości. W przypadku zakładów przetwórstwa mleka i produkcji nabiału utrzymanie najwyższego poziomu higieny to wymaganie nadrzędne. Cieszymy się, że możemy zaproponować zakładom z sektora mleczarskiego nowoczesne rozwiązanie posadzkowe, które odpowiada na te potrzeby. Antybakteryjne posadzki poliuretanowo-cementowe z grupy Flowfresh zawierają specjalny dodatek Polygiene wykorzystujący innowacyjną technologię na bazie jonów srebra. Technologia ta zmniejsza liczbę drobnoustrojów na powierzchni posadzki nawet o 99,9%. Posadzki Flowfresh otrzymały, uznawany na całym świecie, certyfikat organizacji HACCP International, który potwierdza, że mogą być stosowane w zakładach spożywczych jako rozwiązanie spełniające najwyższe wymogi w zakresie jakości i bezpieczeństwa żywności. Ponadto antybakteryjne oddziaływanie posadzek Flowfresh zostało przebadane i potwierdzone zgodnie ze standardem ISO 22196. Poza wysokim poziomem higieny, inwestorzy rozpatrują także odporność posadzek na obciążenia termiczne, mechaniczne i chemiczne. Trwałe i wytrzymałe posadzki Flowfresh sprawdzają się w najbardziej wymagających warunkach pracy. Są odporne na niskie i wysokie temperatury, od -40°C nawet do 120°C w przypadku posadzek o grubości 9 mm. Wytrzymują szok termiczny, np. przy czyszczeniu posadzek parą wodną, otwieraniu drzwi od pieców lub mroźni lub rozlaniu na posadzkę gorących płynów. Mają także bardzo wysoką odporność na ścieranie, uderzenia, ruch obciążonych wózków transportowych i ruch pieszy, a równocześnie te mechaniczne obciążenia nie powodują pylenia. Posadzki Flowfresh nie wydzielają nieprzyjemnych zapachów ani nie emitują substancji, które zagrażałyby bezpieczeństwu ludzi czy produktów spożywczych. Poziom Lotnych Związków Organicznych (LZO) dla wszystkich posadzek z grupy Flowfresh nie przekracza 15 g/l. Co więcej, posadzki poliuretanowo-cementowe są bezkonkurencyjne wśród innych posadzek żywicznych jeżeli chodzi o odporność na substancje organiczne. Sprawdzają się w zakładach produkcji mleka, nabiału i serów, ponieważ skutecznie chronią podłoże przed kwasami organicznymi, podczas gdy inne posadzki mogą w tak trudnych warunkach szybko ulec zniszczeniu i pożółknąć. W dalszej kolejności przy wyborze posadzki inwestorzy biorą pod uwagę wymagania związane z bezpieczeństwem. Posadzki Flowfresh odpowiadają na wymagania różnych stref w zakładach mleczarskich, ponieważ dają możliwość dobrania stopnia antypoślizgu w zależności od warunków. Pierwsze realizacje posadzek Flowfresh w branży spożywczej w Polsce, m.in. zakład Sedar, mają obecnie około 10 lat. Przestrzeganie zaleceń producenta dotyczących właściwego czyszczenia i konserwacji pozwala wydłużyć cykl życia tej posadzki nawet do 20 lat.