Systemy jakości: Standardy dla producentów opakowań

dr inż. Katarzyna Godlewska
Forum Mleczarskie Biznes 3/2018 (33)

Opakowanie jest fundamentalną częścią każdego produktu i każdej marki. Określa ono integralność produktu oraz jego bezpieczeństwo. Konsumenci poszukują i wybierają silne i rozpoznawalne marki produktowe, które muszą być spójne pod względem wielkości, koloru i kształtu. Nośnikiem takiej informacji dla konsumenta jest właśnie opakowanie, będące integralną częścią produktu, a przez to i procesu produkcyjnego.

Do producentów opakowań skierowane są dwa europejskie standardy dotyczące jakości i bezpieczeństwa. Pokazano je w tabeli 1.


O popularności tych norm może świadczyć choćby fakt wydania do 2017 r. 3500 certyfikatów na zgodność ze standardem BRC PPM. Certyfikacja ta była przeprowadzona u podmiotów zlokalizowanych w ponad 80 krajach na całym świecie. Standardy dla opakowań są zalecanymi standardami dla weryfikacji dostawców i producentów opakowań dla przemysłu spożywczego.

Standardy dotyczące opakowań mogą być używane przez dowolnego producenta produkującego materiały opakowaniowe do wszystkich rodzajów produktów – od żywności po produkty konsumenckie – na wszystkich poziomach: na rynku pierwotnym, wtórnym i trzeciorzędnym. Standardy określają wymogi dotyczące produkcji opakowań i materiałów opakowaniowych stosowanych do pakowania i napełniania: żywności oraz kosmetyków, a także innych produktów i materiałów konsumenckich. Wymagania norm stosują się również do wcześniejszych etapów (przed pakowaniem) czyli do wytwarzania materiałów opakowaniowych – produkcji i drukowania. Normy nie dotyczą opakowań lub materiałów, które nie podlegają żadnemu procesowi w audytowanym miejscu, ani też nie są właściwe do audytowania tylko takich czynności jak obrót opakowaniami, import, dystrybucja lub przechowywaniem poza bezpośrednią kontrolą firmy.

Standard BRC PPM ma inną konstrukcję wymagań normy w zależności od kategorii ryzyka opakowań. Ogólnie rzecz biorąc, standard jest podzielony na dwie kategorie wymogów, które zależne są od zdiagnozowanego poziomu wymaganej higieny. Wysoki poziom higieny jest wymagany tam, gdzie produkowane, magazynowane i przetwarzane są opakowania do bezpośredniego kontaktu z produktami spożywczymi lub innymi oznaczonymi produktami wrażliwymi na higienę (takie jak te przeznaczone do spożycia przez ludzi lub stykające się z organizmem, na przykład przez nakładanie na skórę – kosmetyki). Podstawowy poziom higieny jest dla produktów opakowaniowych inny niż te z poziomu wyższego higieny. Będą tu zaliczały się opakowania do innych produktów konsumenckich oraz opakowania zbiorcze. Standard pokazuje drzewko decyzyjne do analizy, który wariant wymagań należy wdrożyć. Drzewo decyzyjne pokazano na rysunku.

Oba standardy stosuje się do produkcji opakowań z plastiku jako elastyczne opakowania, twarde tworzywo sztuczne, papier, metal, szkło, inne naturalne materiały. Materiały, które należy uznać za „inne naturalne materiały”, to na przykład drewno, glina, korek, juta, tekstylia, liście bananowe itp. Wieloskładnikowe materiały opakowaniowe (np. Tetra Pak) muszą być przypisane na podstawie materiału, który jest głównym składnikiem gotowego produktu. Opakowania dla przemysłu mleczarskiego mogą należeć do wszystkich tych powyższych opakowań.


Ciekawym elementem obu standardów są słowniczki, które dostarczają wiedzy pracownikom przemysłu mleczarskiego z zakresu technologii opakowań. Poniżej zostaną przytoczone niektóre z nich.

„Formuła” – wyczerpujący opis ilości i jakości surowców wykorzystywanych do przetwarzania produktów zgodnie z wymaganiami specyfikacji klienta. Formuła może również zawierać parametry technologiczne i specyficzne „know-how” dotyczące procesu. W przemyśle spożywczym raczej używa się określenia „receptura”.

„Materiały dodatkowe” – to plastyfikatory, konserwanty, środki poślizgowe, środki antystatyczne, substancje pomocnicze i inne, dodawane do materiału podstawowego w celu uzyskania określonego efektu. Charakterystyka tych środków dodatkowych może potem wpływać na możliwość wykorzystania opakowania do przemysłu spożywczego lub wykluczyć taką możliwość.

„Powierzchnie kontaktowe” – to wszystkie powierzchnie, które stykają się z produktem do pakowania. Obejmuje to również każdą ciecz, która może spływać, kapać na powierzchnie kontaktujące się z opakowaniem podczas normalnego toku działania. Powierzchnie kontaktowe obejmują m.in. pojemniki, stoły i przenośniki taśmowe używane w operacjach pakowania. Nie obejmują wózków widłowych, wózków ręcznych ani palet używanych do pakowania opakowanych produktów.


„Opakowanie trzeciorzędowe” – to takie opakowanie, które służy do grupowania opakowań wtórnych, w celu ułatwienia manipulowania i transportu oraz zapobiegania uszkodzeniu produktów, na przykład palety i folia termokurczliwa stosowana do transportu wielu pudeł zawierających tekturę zewnętrzną, wypełnionych właściwym materiałem opakowaniowym.

„Konwerter” – to producent, który pobiera surowce i zamienia je w nadający się do użytku pakiet lub komponent pakietu. A „Czas konwersji” to czas, w którym produkt może zostać przetworzony/przekształcony, zanim zostanie uznany za nieodpowiedni do tego celu.

„Test szczelności” – to proces testowania/kontroli zaprojektowany w celu znalezienia niezamierzonych otworów lub pustych przestrzeni, które umożliwiają przepływ powietrza lub płynu przez materiały opakowaniowe. W przypadku produktów oznakowanych test szczelności przeprowadza się przed etykietowaniem, aby uniknąć ukrywania ewentualnych wycieków.

„Laminowanie” – to proces nakładania warstw materiału na określoną grubość. „Wytłaczanie” to proces formowania termoplastycznej folii, pojemnika lub profilu, poprzez wyciskanie stopionego polimeru przez ukształtowany otwór. Wytłoczony plastik natychmiast schładza się.

Ciekawą definicją jest definicja powietrza, gdyż podaje dopuszczalne normy zanieczyszczenia jako mniej niż 1000 wszystkich drobnoustrojów w metrze sześciennym powietrza, przy czym bakterii i grzybów nie powinno być więcej niż po 200 jtk/m3 powietrza.

Wymagania standardów odnośnie do opakowań są różnorodne i podzielone na kilka rozdziałów. Opis skrócony tych wymagań pokazano w tabeli 2.


Widać, że właściciele obydwu standardów podobnie postrzegają kwestie ustanowienia systemu oraz jego utrzymania. Wskazane wymagania są podobne do tych znanych ze standardów dedykowanych do produkcji żywności.

Pierwsze z tych wymagań w obu standardach dotyczy zaangażowania i odpowiedzialności najwyższego kierownictwa, gdyż bez niego cały proces funkcjonowania zakładu nie będzie odbywał się w zaplanowany i powtarzalny sposób. Najwyższe kierownictwo firmy musi wykazać pełne zaangażowanie w realizację wymogów normy w zakresie opakowań i materiałów opakowaniowych. Obejmuje to zapewnienie odpowiednich zasobów, skuteczną komunikację i systemy nadzoru/kontroli w celu zapewnienia ciągłej poprawy. Szanse dla poprawy zostaną określone, wdrożone i w pełni udokumentowane.

Kolejne wspólne wymaganie dotyczy zgodności ze specyfikacjami i stanowi, by stosować odpowiednie specyfikacje dla surowców, półproduktów i wyrobów gotowych, dla każdego produktu lub usługi, jeśli mogłyby one wpłynąć na jakość produktu końcowego i wymagania klientów, a także pilnować tej zgodności i uzyskiwać dowody potwierdzające. W standardzie IFS PAC są to dwa wymagania odnoszące się do surowców i wyrobu gotowego.

Trzecim wspólnym dla obu standardów wymaganiem są audyty wewnętrzne. Należy je planować, realizować, skutecznie wdrażać działania naprawcze w przypadku powstania niezgodności. W ramach audytów mają być audytowane wszystkie wymagania wybranego standardu oraz wszystkie obszary produkcyjne. W standardzie IFS PAC jest jeszcze jedno wymaganie KO powiązane z audytami – są to działania korygujące.

Czwartym podobnym wymaganiem krytycznym dla obu standardów jest identyfikowalność, która dotyczy zapewnienia możliwości wskazania powiązania surowców, półproduktów z uzyskanymi wyrobami gotowymi, a także dostawców i nabywców tych surowców i wyrobów. Zdolność do identyfikacji zakłada możliwość przeprowadzenia wycofania od dostawcy do klienta i odwrotnie oraz w przypadku ponownego przerabiania opakowań.

Piątym podobnym w obu standardach wymaganiem jest higiena, utrzymanie czystości i porządku. Wymaganie to stanowi o tym, że należy zapewnić sprzątanie i czyszczenie poszczególnych obszarów, zapewniające utrzymanie odpowiednich standardów higieny oraz zminimalizowanie ryzyka skażenia produktu. Oddzielne wymagania, niepowtarzające się z IFS PAC, dla BRC PPM omówiono poniżej.


Wymaganie fundamentalne [2.2. – analiza zagrożeń i ocena ryzyka] wymaga, by ustanowić udokumentowany system zarządzania zagrożeniami i ryzykiem w celu zagwarantowania, że wszystkie czynniki związane z bezpieczeństwem, jakością i legalnością produktów zostały ustalone oraz ustanowiono odpowiednie procedury kontrolne. Dla zapewnienia podstawowego poziomu higieny system nadzoru powinien odnosić się do skuteczności programów wstępnych i identyfikować kolejne/dalsze zagrożenia dla bezpieczeństwa, jakości i legalności produktów.

Kolejne inne wymaganie fundamentalne [5.4. – kontrola procesu] odnosi się do konieczności zapewnienia udokumentowanych procedur, w celu skutecznego zapewnienia jakości w trakcie całego procesu.

Ostatnie oddzielne wymaganie fundamentalne [6.1. – szkolenie i kompetencje] nakłada obowiązek zapewnienia, aby wszyscy pracownicy byli odpowiednio przeszkoleni, instruowani i nadzorowani, proporcjonalnie do swojej działalności i aby byli zdolni do podjęcia pracy.

Oddzielne wymagania dla IFS PAC nakładają obowiązek szczególnego nadzoru nad materiałami obcymi [4.12. – zarządzanie obcymi materiałami], aby zminimalizować ich wpływ na wyrób gotowy. W oparciu o analizę zagrożeń i ocenę związanego z nimi ryzyka należy ustanowić procedury w celu uniknięcia kontaminacji materiałem obcym. Zanieczyszczone produkty należy traktować jako produkty niezgodne. Materiałem obcym może być surowiec lub półprodukt bez oznaczenia (identyfikacji) i potwierdzenia zgodności, z niewiadomego źródła pochodzenia. Kolejne wymaganie dotyczy procedury wycofania wszystkich produktów [5.9.2.], która zapewnia, że zaangażowani klienci są informowani, tak szybko, jak to możliwe. Procedura ta obejmuje wyraźny podział obowiązków.

Spełnienie wymagań i uzyskanie certyfikatu powinno być dla producenta wyrobów mleczarskich potwierdzeniem bezpieczeństwa i jakości stosowanych opakowań. W powyższym artykule zaprezentowano jedynie podstawowe informacje na temat standardów dotyczących producentów opakowań. Obydwa standardy są dostępne do pobrania w internecie na stronach właścicieli tych standardów. Oba występują w wersji angielskiej, co może świadczyć o znikomej popularności wdrożeń u producentów polskich.