Innowacje w opakowaniach: Opakowania w przemyśle spożywczym

Dynamiczny rozwój sektora mleczarskiego w Polsce postępował równolegle z rozwojem przemysłu opakowań. Lata 1990-1996 to intensywne procesy transformacji społeczno-gospodarczej i ekspansji kapitału zagranicznego w każdym z sektorów gospodarki. Można powiedzieć, że tak jak w trybach zegara, jeden sektor napędzał kolejne. Rozwój przemysłu spożywczego, nowe produkty i rosnący poziom życia i oczekiwania konsumentów zmuszały przemysł opakowaniowy do tworzenia nowych projektów.

Dzisiejszy przemysł opakowań w Polsce jest nowoczesny, dobrze zorganizowany i zarządzany. Obok dużych producentów z kapitałem zagranicznym, a w szczególności w segmencie opakowań ze szkła, metalu, a także z papieru i tektury, powstawały i rozwijały się polskie firmy. U progu lat 90. stał on jednak na niskim poziomie i nie był w stanie zaspokoić rosnącego popytu na opakowania. Obcy kapitał był niezbędny dla rozwoju krajowego przemysłu. W ślad za inwestującymi u nas znanymi koncernami zachodnimi weszły nowoczesne technologie. Skutkiem ubocznym były masowe procesy prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw. Dzisiaj polski przemysł opakowań jest w pełni skomercjalizowany i sprywatyzowany. Systematycznie postępuje proces konsolidacji, a także wykupu przez firmy zagraniczne. Aktualnie ok. 75% przemysłu opakowań szklanych jest w rękach kapitału zagranicznego. Dotyczy to także branży opakowań z metalu, a w szczególności puszek do napojów oraz chemii przemysłowej. Przemysł opakowań w Polsce w pełni pokrywa zapotrzebowanie krajowego rynku opakowań, a posiadając nadwyżki zdolności produkcyjnych w granicach 20-25%, jest w stanie realizować zamówienia rynków zagranicznych. Podobnie polska branża mleczarska, która jest jedną z najlepiej rozwiniętych w Europie. Polskim mleczarzom pomogła determinacja i dotacje unijne. To dzięki nim doposażyła się w najlepsze rozwiązania technologiczne. Rocznie wytwarzamy ponad 10 mld litrów mleka, które następnie zostaje przetworzone i zapakowane w rozmaite opakowania. Według szacunków międzynarodowych, ok. 65% ogólnej produkcji opakowań wykorzystuje właśnie przemysł spożywczy – u nas podobnie. Dominują wśród nich papier – zwykle jako materiał opakowań zbiorczych oraz tworzywa sztuczne pod postacią pojemników, butelek i folii. W ostatnich latach obserwujemy wzrost produkcji opakowań z materiałów pochodzenia celulozowego (papier, tektura) i, w mniejszym stopniu, także opakowań z tworzyw sztucznych, w tym biopolimerów. Wyraźnie maleć będzie udział opakowań ze szkła i metalu. Niestety polski przemysł opakowań jest w znacznym stopniu uzależniony od importu surowców i materiałów, dotyczy to w szczególności segmentu opakowań z tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury. Rosnące ceny tych surowców i materiałów znacznie ograniczają rentowność firm opakowaniowych.

Drugą siłą napędową przemysłu opakowaniowego, obok producentów żywności, jest handel wielkopowierzchniowy. Markety spożywcze odniosły ogromny sukces w większości państw Europy. Dzięki utrzymywaniu kosztów na niskim poziomie stały się największymi odbiorcami innowacyjnych rozwiązań opakowaniowych. Przykładami są opakowania gotowe na półkę, eksponowanie produktów na paletach, opakowania zbiorcze i stosowanie lżejszych materiałów. Uatrakcyjnienie w oczach klientów tanich opakowań stosowanych przez dyskonty będzie w przyszłości największym wyzwaniem dla sprzedawców detalicznych. Penetracja marek własnych sklepów rośnie w całej Europie, jednak jej poziom różni się w zależności od kraju. Produkty własne początkowo wykorzystywano jako atut w negocjacjach. Dziś stanowią wzbogacenie asortymentu i pozwalają na umocnienie marki sklepu. Różnica między opakowaniami produktów marek własnych i tradycyjnych zmniejsza się. Sprzedawcy także bardziej angażują się w tworzenie opakowań i ich rozwój. Coraz częściej zwracają uwagę na wpływ opakowania na środowisko w całym cyklu życia produktu, co częściowo jest spowodowane nowymi przepisami i wytycznymi obowiązującymi w branży. Pamiętajmy, że produkcja tworzyw sztucznych wzrosła w ciągu pół wieku ponaddwudziestokrotnie. Niestety większość opakowań plastikowych w ciągu pół roku trafia na wysypiska. Około 10% podlega spalaniu, a zaledwie 7% przetwarza się do ponownego użytku. Według szacunkowych danych rocznie powstaje w Polsce ok. 530 tys. ton zużytych opakowań z papieru i tektury, 466 tys. ton opakowań szklanych, 276 tys. ton opakowań z tworzyw sztucznych i laminatów, a także 130 tys. ton opakowań metalowych. Masa zużytych opakowań obciążających środowisko przypadających rocznie na jednego mieszkańca Polski wynosi ok. 70 kg i jest jeszcze znacznie mniejsza niż w Europie Zachodniej, średnia światowa to ok. 150 kg. W ujęciu wartościowym w ww krajach zużycie opakowań na 1 mieszkańca waha się w granicach 300-340 EUR, przy ok. 212 EUR w Polsce. Rynek opakowań w Polsce systematycznie rośnie. Wg prognoz Polskiej Izby Opakowań, przy ok. 4-5% tempie rozwoju gospodarczego w latach 2014-2020, osiągnie porównywalny poziom z rynkami krajów Europy Zachodniej.

Przemysł spożywczy, jako kluczowy odbiorca ma znaczący wpływ na branżę opakowań i zachodzące w niej zmiany. Wysokie wymagania stawiane materiałom opakowaniowym przeznaczonym do kontaktu z żywnością, a także potrzeba tworzenia wygodnych opakowań dla innowacyjnych produktów są siłą napędową przyczyniającą się do rozwoju technologii opakowaniowych. Wraz ze zmianami demograficznymi, stylem życia, a także preferowanym modelem konsumpcji, rynek opakowań ulega i ulegać będzie zmianom. Zmiany te dotyczą zarówno rodzaju materiałów opakowaniowych, jak i rodzajów opakowań. Wzrośnie „udział” opakowań mniejszych, to skutek zmian demograficznych. Wymagania środowiskowe powodować będą zwiększenie liczby opakowań z materiałów biodegradowalnych oraz łatwo poddających się procesom recyklingu. Dynamiczny rozwój handlu internetowego też będzie wpływać na zmiany w konstrukcji opakowań. Pojawienie się na rynku nowych produktów wymagających pakowania, również wpływać będzie na zmiany w opakowaniach. Nie powiemy nic odkrywczego, mówiąc o roli opakowań w marketingu. Są jak wiadomo sprzymierzeńcem sprzedawcy i producenta w walce o klienta i w zachęceniu go do zakupu konkretnego produktu. Ciekawa i dobrze zaprojektowana szata graficzna zapewnia dobrą identyfikowalność produktów i podnosi ich atrakcyjność w oczach nabywcy. Wielobarwna, kontrastowa kolorystyka przyciąga wzrok skupiając uwagę konsumenta na produkcie ustawionym na sklepowej półce. Opakowania produktów spożywczych pełnią bardzo wiele funkcji – gwarantują utrzymanie wysokiej jakości produktu, zabezpieczają go przed zepsuciem się, utrzymują smak, a ich dobrze dobrana wielkość sprawia, że nie marnujemy jedzenia. Opakowanie to przede wszystkim podstawowe źródło informacji o produkcie.

Artur Lipiński

Account Manager Fresh & Dairy w Amcor Flexibles Europe and Americas

Będąc liderem na globalnym rynku opakowań giętkich, Amcor ma szanse przyjrzeć się głównym trendom w rozwoju branży opakowań. Poprzez globalne czynniki, takie jak demografia, mniejsze rodziny, urbanizacja, wpływy klimatyczne oraz oczekiwania konsumentów dotyczące żywności convenience, On the Go, pojedynczych porcji oraz mającej zrównoważony wpływ na środowisko, widzimy następujące filary jako główne trendy w dziedzinie opakowań produktów mleczarskich.

Zdrowie i tradycja – konsumenci oczekują tradycyjnych i zdrowych produktów wyprodukowanych z naturalnych składników. Jest to również związane z modą na zdrowy tryb życia, dlatego też takie kategorie produktów odnotowują największy wzrost. W tym przypadku opakowanie powinno nawiązywać do naturalności produktu.

Nowy styl życia i przekąski – struktura rodziny uległa ewolucji w ciągu ostatnich 30 lat, więcej osób jest aktywnych zawodowo, spędzają one większość dnia w pracy i w ruchu przez co mają mniej czasu na konsumpcję. Dlatego konsumenci potrzebują produktów żywnościowych i przekąsek, które są wygodne do spożycia w trakcie ich codziennych zajęć. Opakowania takich produktów powinny charakteryzować się wygodą i łatwością w otwieraniu oraz użyciu, a jednocześnie zapewniać bezpieczeństwo. W tym przypadku również ważną role odgrywa ich kształt, który powinien być charakterystyczny, aby pomagać w budowaniu tożsamości marki.

Wygoda i bezpieczeństwo – zgodnie z badaniami, 81% konsumentów twierdzi, że miało złe doświadczenie z opakowaniem jakiegoś produktu. Konsumenci oczekują opakowań, których otwarcie jest łatwe, dobrze się zamykają i są łatwe w użyciu.

Zróżnicowanie i personalizacja – konsumenci chcą być traktowani jak ktoś wyjątkowy poprzez stosowane bezpośredniej komunikacji na opakowaniu. Z drugiej strony jego przeznaczeniem jest dotarcie do jak najszerszego kręgu odbiorców i zwiększenie przekazu marketingowego.

Zrównoważony rozwój – wyzwania związane z ochroną środowiska są ważnym elementem naszego współczesnego społeczeństwa. Możliwości recyklingu materiałów stosowanych w opakowaniach są ważnymi elementami dla konsumentów, którzy traktują opakowania jako potencjalny surowiec do produkcji nowych opakowań.

Można zaobserwować rosnący trend do wykorzystywaniu innowacyjnej technologii przy produkcji opakowań. Odpowiednie powłoki, np. absorbujące etylen, nakładane na powierzchnię opakowań uatrakcyjniają je. Technologia RFID może usprawnić procesy logistyczne i zmniejszyć liczbę kradzieży. Ponadto czujniki i wskaźniki mogą mierzyć różne parametry – od temperatury po obecność tlenu w opakowaniu – i informować o nich sprzedawcę i klienta. Wraz z rozwojem opakowań rozwijają się etykiety. Nie tylko pod względem graficznym, ale i technologicznym – od kilku lat popularność zyskują indykatory, które ostrzegają lub informują, a swoje zastosowanie znajdują w całej branży spożywczej. Może to być informacja o wysokiej temperaturze zawartości, złych warunkach temperaturowych dla przechowywania lub po prostu o zbliżającym się końcu okresu przydatności do spożycia. Za przekazanie informacji odpowiadają indykatory o różnej wrażliwości. Reagują na obecność takich związków, jak CO2, diacetyl, aminy czy etanol. Potrafią również wykryć mikrobiologiczne zepsucie się produktu. Najczęściej spotykanymi indykatorami są wskaźniki czasu i temperatury (ang. TTI – Time and Temperature Indicators), wskaźniki świeżości oraz wskaźniki tlenu. Działają na zasadzie zmiany barwy wskaźnika pod wpływem reakcji chemicznej – polimeryzacji, enzymatycznej hydrolizie tłuszczów oraz fizycznej – dyfuzja roztworu o zmienionym zabarwieniu. Większość z nich nie ma nawet bezpośredniego kontaktu z zawartością opakowania, gdyż umieszczana jest na jego zewnętrznej stronie, inne są chemicznie obojętne wobec żywności. Nie są to technologie najnowsze, bo funkcjonują na rynku światowym przynajmniej od 5-6 lat, jednak w Polsce wciąż są nowością i warto o nich wspomnieć. Ich sukces na rynku i masowe stosowanie będą uzależnione od spadku kosztów wdrożenia tej technologii.

Obecna tendencja w branży handlu i opakowań detalicznych to zrównoważony rozwój. Konsumenci mają głębszą świadomość w tym zakresie, a także wyższe wymagania, w związku z czym detaliści i właściciele marek zwracają większą uwagę na odpowiedni wybór materiałów i ich wagę. Bazując na tych tendencjach należy prognozować dalszy rozwój krajowego przemysłu opakowań co najmniej w kilku najbliższych latach.