Napoje alternatywne: Jeśli nie mleko to co?

Joanna Górska
Forum Mleczarskie Handel 5/2013 (60)

Mleko i produkty mleczne to dla wielu klientów nieodłączny składnik codziennej diety, bez których trudno sobie wyobrazić codzienne menu. Niestety z roku na rok rośnie liczba osób, które z konsumpcją mleka mają pewne problemy. Obecnie można wskazać kilka zasadniczych kwestii związanych z niemożnością picia mleka. Do podstawowych grup ze zdrowotnego punktu widzenia należą osoby, które nie tolerują laktozy lub mają alergię na jego białka. Część osób z przyczyn smakowych lub ideowych nie pije mleka. Kolejną grupę stanowią weganie, czyli osoby niejedzące produktów pochodzenia zwierzęcego. Bez względu na przyczyny wyraźnie widać, że grupa osób poszukujących produktów alternatywnych dla mleka z roku na rok rośnie.

Nietolerancja laktozy – poważny problem zdrowotny

Nietolerancja laktozy jest rodzajem nietolerancji pokarmowej, która spowodowana jest niedostatecznym trawieniem laktozy – dwucukru obecnego w niektórych pokarmach mlecznych. Schorzenie wywołuje zbyt mała aktywność laktazy, enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy. Brak laktazy prowadzi do występowania objawów klinicznych, do których należą m.in. biegunki, nadmierne wytwarzanie gazów jelitowych, wzdęcia i kurczowe bóle brzucha. W wypadku występowania tego typu nietolerancji należy unikać spożywania mleka i tych produktów żywnościowych, które zawierają laktozę. Siła przykrych dolegliwości zależy od ilości wydzielanej laktazy w ustroju człowieka oraz ilości i typu spożytego nabiału zawierającego laktozę. Nie bez znaczenia jest też struktura bakterii tworzących mikroflorę jelitową.

Nietolerancja laktozy – statystyki

Nietolerancja laktozy na świecie ma bardzo różną skalę. W niektórych regionach jest to schorzenie masowe, w innych dotyczy kilku procent populacji. Przykładowo, schorzenie to w Ameryce Południowej dotyka 70% ludności, w Ameryce Północnej zaś 15-80%. Szacuje się, że w USA cierpi na to schorzenie nawet 50 mln osób. Rozrzut jest dość duży i zależy od grupy etnicznej. Najniższy wskaźnik jest udziałem białych Amerykanów, natomiast najwyższy – w grupie Afroamerykanów. Podobna sytuacja notowana jest także we wschodniej Afryce (73-90%), w Chinach (90%), w Azji Płd.-Wschodniej (98%). Z kolei w Australii i Nowej Zelandii jest to zaledwie 8-9%.

W Europie wskaźnik nietolerancji laktozy jest zróżnicowany i też różni się w zależności od strefy geograficznej. Z danych epidemiologicznych wynika, że na północy Europy występuje w mniejszym stopniu, a na południu w większym. Przykładowo, w Anglii na nietolerancję laktozy cierpi zaledwie 5% populacji, w Austrii 15-20%, w Niemczech 15%, w Finlandii 17%, we Francji północnej 17%, we Francji południowej nawet 70%, na Bałkanach 55%, we Włoszech – w zależności od regionu 20-70%. W Polsce szacuje się, iż hipolaktazja może występować u 20–37% osób dorosłych i utrzymuje się na średnim, europejskim poziomie.

Przyczyny nietolerancji laktozy

Do najważniejszych przyczyn nietolerancji laktozy zalicza się m.in.:

  • genetyczny niedobór laktazy, czyli całkowity brak w błonie śluzowej jelita cienkiego aktywności enzymu laktazy
  • hipolaktazja, która wynika ze zmniejszonej aktywności laktazy, może być albo uwarunkowana genetycznie, albo jej przyczyną może być uszkodzenie powierzchni błony śluzowej jelita (przyczyna wtórna).

Hipolaktazja występuje zarówno u dzieci oraz młodzieży, jak i u osób dorosłych. Jednocześnie należy pamiętać, iż u części osób wraz z wiekiem zmniejsza się ilość wytwarzanej laktazy, co prowadzi do rozwoju hipolaktazji. Dlatego też cierpi na nią także wielu seniorów.

Alergia na mleko krowie – rosnący problem

Kolejnym wskazywanym problemem jest alergia na białka mleka krowiego. Problem jest dość stary, bowiem pierwszym uczonym, który opisał symptomy alergii był sam Hipokrates. Jak podaje prof. dr hab. med. Edward Rudzki w swojej pracy pt. Alergeny (Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2009) przez wiele lat alergia na mleko krowie uchodziła za stosunkowo rzadkie zjawisko. Bezpośrednio po II wojnie światowej w Szwecji oszacowano, że występuje ona zaledwie u 0,001-0,03% badanych. W latach 50. XX wieku nastąpił gwałtowny wzrost tej nadwrażliwości, co jak podejrzewają naukowcy – prawdopodobnie zostało spowodowane „modą” na karmienie dzieci butelką.

Z wyników badań prof. Roberto Berni Canani z Uniwersytetu Federico II w Neapolu, przedstawionych podczas tegorocznego 46. spotkania Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) w Londynie wynika, że alergia na białka mleka krowiego jest najczęstszą alergią pokarmową wśród dzieci. Diagnozuje się ją u 2-3% najmłodszych dzieci – przeważnie w kilku pierwszych miesiącach życia. Naukowiec podkreślał, że częstość występowania tej alergii niestety rośnie, zwłaszcza w krajach zachodnich, tj. Wielka Brytania, Francja, Włochy lub Hiszpania.

Obecnie szacuje się, że do 5. roku życia tolerancję na mleko krowie uzyskuje 80-90% dzieci, w grupie, która na nią cierpiała. Według profesora w ostatnich latach obserwuje się jednak coraz więcej przypadków utrzymywania się tej alergii nawet w późniejszym wieku, a także wzrost liczby przypadków o poważnym przebiegu i wzrost hospitalizacji z jej powodu.

Alergia na mleko – objawy

Obecnie mleko uznawane jest za najbardziej popularny alergen pokarmowy i jest ono główną przyczyną wrażliwości, większą niż inne produkty pokarmowe razem wzięte. Objawia się ona: zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego – luźne stolce, wymioty; ze strony skóry – wysypka, obrzęk twarzy; nawet trudnościami w oddychaniu, bólem głowy. W najcięższych przypadkach alergia na mleko krowie może spowodować zagrażającą życiu reakcję anafilaktyczną, czyli bardzo silną reakcję organizmu na ponowny kontakt z alergenem – PAP).

Mleko może wywołać każdy z możliwych symptomów alergicznych. Do charakterystycznych objawów alergii na mleko krowie należy zaliczyć także alergiczny stan skóry, zapalny nosa, gardła i drzewa oskrzelowego, ból głowy. Takie objawy jak mimowolne moczenie nocne, astma, biegunka, przykry zapach z ust, napięcie, zmęczenie, nadmierne pocenie się miewają także podłoże w alergii na mleko. Obserwacje wskazują, iż alergia pokarmowa na mleko może się nasilać zimą, jeżeli połączona jest z przeziębieniem może utrudniać diagnozę. Dobra wiadomość jest jednak taka, iż w miarę upływu czasu tolerancja mleka krowiego u dzieci początkowo nadwrażliwych na ten produkt spożywczy staje się coraz lepsza. Tylko u części chorych (>10%) alergia na mleko krowie utrzymuje się długo, czasami nawet przez kilkadziesiąt lat. Nadwrażliwość przebiega wtedy bardzo często w znacznie łagodniejszej postaci, a do jej wywołania niezbędna jest większa ilość mleka. Dlatego też jedynym skutecznym sposobem leczenia jest eliminacja mleka z diety.

Strona 1 z 4