Kwoty mleczne: Kwoty do odwrotu

Grzegorz Rykaczewski
Forum Mleczarskie Biznes 3/2012 (15)

Rok kwotowy 2014/2015 ma być ostatnim okresem obowiązywania kwotowania produkcji mleka. Od 1 kwietnia 2015 r. prawo do produkcji mleka w UE nie będzie reglamentowane. Zniesienie limitowania produkcji ma bardzo duże znaczenie zarówno dla producentów jak i przetwórców. Wiążą się z nim duże nadzieje, ale również i obawy co do kierunków rozwoju sytuacji popytowo--podażowej na rynku oraz zmian pozycji podmiotów działających w tym sektorze. W artykule przyjrzymy się działaniom instytucji unijnych związanym z wycofaniem systemu kwot mlecznych.

Rys historyczny

Mechanizm limitowania produkcji na rynku mleka w UE istnieje od połowy lat 80. Jego wprowadzenie miało rozwiązać problem znacznych nadwyżek produktów mleczarskich na rynku. Ówczesna Wspólna Polityka Rolna (WPR) na rynku mleka oparta na szerokiej interwencji publicznej, przejawiającej się m.in. wysokim poziomem cen gwarantowanych, zakupami interwencyjnymi, subwencjonowaniem prywatnego przechowywania, skutkowała nadprodukcją. Sytuację pogarszały szybki wzrost wydajności oraz zmniejszający się wzrost spożycia. Jak podaje Elżbieta Tomkiewicz w publikacji Limitowanie produkcji w ustawodawstwie rolnym…, na początku lat 80. produkcja mleka we Wspólnocie rosła średnio o 2,5% rocznie, natomiast spożycie tylko o 0,5%. Znaczny wzrost produkcji, coraz większe problemy ze zbytem produktów mleczarskich na rynku oraz korzystny poziom cen interwencyjnych doprowadziły do sytuacji, w której interwencyjny zakup, zamiast stanowić swego rodzaju „wyjście awaryjne”, stał się „standardowym” sposobem zbytu produktów mleczarskich, dla których nie było miejsca na rynku. Skutkiem był wzrost nakładów finansowych na realizację polityki interwencyjnej oraz deformacja rynku. Pod koniec lat 70. rozpoczęto wprowadzanie rozwiązań mających ograniczyć wzrost produkcji.

W 1977 r. na producentów mleka nałożono obowiązek ponoszenia części kosztów zagospodarowania nadwyżek. Odbywało się to w drodze opłat pobieranych przy dostawach mleka, zwanych opłatami współodpowiedzialności. Wysokość opłaty stanowił procent ceny docelowej mleka.

W 1982 r. Rada EWG ustaliła limit produkcji mleka i jego przetworów. W przypadku przekroczenia limitu przepisy prawa wspólnotowego przewidywały obniżkę cen interwencyjnych.

Z uwagi na małą skuteczność powyższych działań w 1984 r. ustanowiono system kwot mlecznych, który obowiązuje do dziś. System cały czas ewoluował, jednak fundamentalne zasady dotyczące rodzajów kwot oraz odpowiedzialności finansowej producentów za przekroczenie limitów produkcyjnych pozostały bez zmian.

W Polsce o kwotowaniu produkcji mleka opinia publiczna usłyszała szerzej w okresie negocjowania warunków wejścia naszego kraju do UE. Dla polskiego mleczarstwa był to ciężki okres. Po znaczącym spadku produkcji mleka w pierwszej połowie lat 90. następował powolny wzrost. W 1990 r. w Polsce produkcja mleka przekroczyła 15,3 mld litrów. Dziesięć lat później poziom produkcji ustabilizował się powyżej 11,5 mld litrów. W tych warunkach negocjacje z Brukselą były znacznie trudniejsze.

Na podstawie roku referencyjnego (1 kwietnia 2002 r. – 31 marca 2003 r.) dokonano podziału wynegocjowanej kwoty krajowej pomiędzy producentów i od 1 kwietnia 2004 r. w Polsce ruszył mechanizm kwotowania produkcji mleka. Drugi rok kwotowy – 2005/2006 – przyniósł przekroczenie kwoty krajowej hurtowej. Powodem tego były: wzrost cen przetworów mlecznych na rynkach światowych oraz w Polsce, rozwój możliwości przetwórczych zakładów mleczarskich, modernizacja gospodarstw rolnych i w konsekwencji wzrost opłacalności produkcji i przetwórstwa mleka. Producenci zgodnie z przepisami krajowymi i wspólnotowymi byli zobowiązani do zapłacenia kar za nadprodukcję. W tamtym okresie Ministerstwo Rolnictwa dzięki konwersji części kwoty bezpośredniej na hurtową zdołało doprowadzić do spadku wysokości kar płaconych przez producentów. W kolejnych latach kontyngentowych produkcja mleka w Polsce była mniejsza niż przyznane limity.

Strona 1 z 4